Қазақстандағы кибер алаяқтық деңгейі жыл өткен сайын жоғарылап келеді, бұл мәселе Шымкент қаласында да айтарлықтай өзекті. 2024 және 2025 жылдарда бұл қылмыстардың саны мен әдістері өзгеріп, жаңа түрлері мен алуан түрлі тәсілдері пайда болуда. Құқық қорғау органдары бұл қылмыстың алдын алу және зардап шеккен азаматтардың құқығын қорғау мақсатында кешенді шаралар қабылдауда. Бұл бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстар мен тіркелген статистиканы қарастыра отырып, кибер алаяқтықпен күрестің қазіргі жағдайы мен алдағы болашағына көз жүгіртеміз.
2024-2025 жылдардағы статистика
2024 жылдың алғашқы жартыжылдығында Шымкент қаласында тіркелген кибер алаяқтық қылмыстарының саны 550-ден асқан, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 35%-ға артқанын көрсетеді. 2025 жылдың бірінші тоқсанында бұл көрсеткіш тағы да ұлғайып, қалада 150-ден астам жаңа кибер алаяқтық оқиғасы тіркелген.
2024 жылы алаяқтар көбіне әлеуметтік инженерия әдістерін (жалған интернет-сайттар, фишинг, иемдену әдістері) қолданған. Олардың мақсаты — интернет-банкинг жүйелері арқылы азаматтардың ақшасын ұрлау және жеке мәліметтерін иемдену болды. Бұл әдістер әсіресе жастар арасында жиі қолданылды, өйткені олар интернеттің барлық қыр-сырын білуімен қатар, кибер алаяқтардың әдістерін де білмейді.
2024 жылға арналған негізгі статистика:
— Кибер алаяқтық оқиғаларының жалпы саны: 550+.
— Қаржылық шығындардың орташа сомасы: 200 млн. теңгеден астам.
— Ең көп тараған алаяқтық түрлері: фишинг (34%), интернет-дүкендердегі жалған сауда (27%), ұялы телефондар мен әлеуметтік желілер арқылы жасалған алаяқтық (23%).
2025 жылдың бірінші тоқсанына арналған статистика:
— Тіркелген оқиғалардың саны: 150+.
— Ең көп кездесетін алаяқтық түрлері: әлеуметтік инженерия, техникалық қолдау арқылы жасалатын алаяқтық, инвестициялық алаяқтық.
— Орташа қаржылық шығындар: 65 млн. теңге.
Құқық қорғау органдарының қабылдаған шаралары:
— Қоғамдық ақпараттандыру және профилактикалық жұмыстар: Полиция қызметкерлері қалада кең көлемде ақпараттық науқандар ұйымдастырып, тұрғындарға кибер алаяқтықтың жаңа әдістері мен олардан қалай қорғану керектігі туралы түсіндіреді. 2024 жылдың соңында арнайы оқу бағдарламалары мен курстар енгізілді, онда азаматтар интернеттегі қауіпсіздік туралы толық ақпарат алады.
— Интернет алаяқтыққа қарсы құқық қорғау шаралары: Құқық қорғау органдары 2024 жылы қалада жаңа арнайы топтар құрып, кибер алаяқтардың әрекетін алдын ала анықтау мен тоқтату үшін интернет алаңдарында мониторингті күшейтті. Бұл топтар Қазақстанның барлық аймақтарына киберқылмыстарды зерттеу және әдістерін анықтау бойынша тәжірибе алмасу іс-шараларына белсене қатысып келеді.
— Техникалық құралдар мен жаңа технологиялар: Полиция ақпараттық жүйелердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында биометриялық технологияларды енгізді. Сонымен қатар, алаяқтардың интернет арқылы байланыс орнатқан алаяқтық әрекеттерін анықтау үшін жасанды интеллект (AI) қолдану жүйесі енгізілді.
— Қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық: Құқық қорғау органдарының негізгі әріптестерінің бірі — банктер мен қаржы ұйымдары. Осы ұйымдармен бірлесіп, арнайы ақпараттық жүйелер арқылы азаматтардың қаржылық мәліметтерін қорғауға бағытталған жобалар іске асырылды. Бұл жүйелер алаяқтықтың алдын алуға мүмкіндік береді.
Қаланың тұрғындарына арналған кеңестер:
Шымкент қаласының тұрғындары кибер алаяқтыққа қарсы сақтық шараларын қатаң сақтауы қажет. Оларға келесі кеңестер ұсынылады:
— Әлеуметтік инженерия әдістерінен сақтаныңыз: Егер сізге күмәнді телефон қоңырауы келсе немесе сіз сұрау алған сілтеме бойынша өтсеңіз, деректеріңізді ешқашан бермеңіз.
— Құпия сөздерді өзгертіңіз: Құпия сөздеріңізді жиі өзгертіп, тек күрделі және ұзақ паролдерді таңдаңыз.
— Тұрақты түрде мобильді қосымшаларды және интернет-қосымшаларды жаңартып отырыңыз: Қауіпсіздік жаңартулары алаяқтардың әдістеріне қарсы тұрады.
— Банк операцияларын тек ресми қосымшалар арқылы жасаңыз: Интернет арқылы сауда жасағанда немесе банк қызметтерін қолданғанда тек ресми және қауіпсіз платформаларды пайдаланыңыз.
Шымкент қаласында кибер алаяқтықтың деңгейі өсіп келе жатыр, бірақ құқық қорғау органдарының қабылдаған шаралары мен азаматтардың ақпараттандырылуы бұл мәселені шешуге мүмкіндік береді. Қалалық полиция мен басқа да мемлекеттік құрылымдардың бірлескен жұмысы кибер алаяқтықты азайтуға бағытталған нақты қадамдарды жасады. Алайда, ең бастысы — тұрғындардың өз қауіпсіздігін қамтамасыз етуі және тексерілмеген ақпараттардан сақтануы қажет.
