Кибер алаяқтық әлемнің барлық елдерінде қарқынды дамып келе жатқан құбылысқа айналды. Қазақстанда да бұл мәселе өзекті болып отыр, оның ішінде Шымкент қаласы да кибер алаяқтық қылмыстарынан зардап шегуде. Қазіргі кезде интернет алаяқтықтың алдын алу мәселесіне құқық қорғау органдары ерекше көңіл бөлуде. Шымкент қаласындағы 2024-2025 жылдардағы жағдай мен статистикалық көрсеткіштерге негізделген талдау осы тақырыпта жүргізілген жұмыстың нәтижелерін көрсетеді.
2024-2025 жылдардағы кибер алаяқтықтың статистикасы:
Шымкент қаласында соңғы екі жылда кибер алаяқтық оқиғаларының саны айтарлықтай артты. 2024 жылдың алғашқы жартыжылдығында 600-ден астам кибер алаяқтық фактісі тіркелген, ал 2025 жылдың алғашқы 3 айында бұл көрсеткіш 160-қа жетті. Бұл деректер алаяқтардың интернет алаңдарында әрекет ету ауқымының кеңейіп жатқанын көрсетеді. Құқық қорғау органдарының мәліметі бойынша, 2024 жылдың соңына дейін қаладағы кибер алаяқтық оқиғаларының саны 1200-ге жетеді деп болжануда.
2024 жылғы статистика:
— Тіркелген кибер алаяқтық оқиғалары: 600+.
— Қаржылық шығындардың жалпы мөлшері: 250 млн теңгеден астам.
Ең жиі кездесетін алаяқтық түрлері:
— Фишинг (жалған сайттар мен хабарламалар): 40%.
— Мобильді алаяқтық (қоңыраулар мен SMS арқылы алаяқтық): 25%.
— Интернет дүкендерінде жасалатын алаяқтық: 20%.
— Банктік алаяқтық (интернет-банкинг арқылы): 15%.
2025 жылдың бірінші тоқсанына арналған статистика:
— Тіркелген оқиғалар: 160+.
— Қаржылық шығындар: 75 млн теңге.
Негізгі алаяқтық түрлері:
— Фишинг: 35%.
— Интернет-дүкендердегі жалған сауда: 30%.
— Мобильді алаяқтық: 25%.
— Инвестициялық алаяқтық: 10%.
Бұл статистика Шымкентте интернет алаяқтарының түрлі әдістерді қолдану арқылы жеке тұлғалардан және кәсіпкерлерден ақша ұрлап, оларды түрлі алаяқтық схемаларға тартып жатқанын көрсетеді. Пайыздық көрсеткіштер, әсіресе фишинг әдісінің (жалпы алаяқтықтың 35-40%) көшбасшылықта екенін байқатады.
Құқық қорғау органдарының қабылдаған шаралары:
2024-2025 жылдар аралығында құқық қорғау органдары бірнеше маңызды шаралар қабылдады, олардың нәтижелері біршама айқын көрінеді:
1. Интернет алаяқтыққа қарсы мониторинг: Шымкент қаласында арнайы топтар құрылып, олар интернет алаңдарындағы алаяқтық әрекеттерді бақылап, анықтау мақсатында жүйелі түрде жұмыс істейді. Бұл топтар тек әлеуметтік желілер мен интернет-дүкендердегі алаяқтықты ғана емес, сондай-ақ мобильді қосымшалар арқылы жасалатын алаяқтықтарды да қадағалайды.
— 2024 жылы алаяқтардың сайттары мен қосымшаларын анықтау мақсатында 450-ден астам жалған сайт пен қосымша жойылды.
2. Қоғамдық ақпараттандыру жұмыстары: Полиция қала тұрғындарын кибер алаяқтықтың алдын алу туралы ақпараттандырып, қауіпсіздік шаралары туралы кеңес береді. 2024 жылы қаланың әртүрлі бөліктерінде 1200-ден астам ақпараттық шаралар ұйымдастырылды, ал 2025 жылға дейін бұл көрсеткіш 2500-ге жетуі жоспарлануда.
3. Қаржы ұйымдарымен бірлескен жұмыс: Шымкент қаласының ірі банктерімен бірлесіп, қаржылық алаяқтықты азайтуға бағытталған бірнеше жобалар іске асырылды. Банктер мен құқық қорғау органдары бірлесе отырып, интернет-банкингтің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін биометриялық сәйкестендіру жүйелерін енгізді.
— 2024 жылдың соңында 100-ден астам қаржы алаяқтықтары алдын алынды.
4. Жаңа технологияларды енгізу: Полиция мен құқық қорғау органдары кибер алаяқтықтың алдын алу үшін жасанды интеллект (AI) жүйелерін қолдануды бастаған. Бұл технология алаяқтық әрекеттерді ерте кезеңде анықтап, олардың жолын кесуге мүмкіндік береді.
— 2024 жылы AI технологиясының көмегімен 200-ден астам фишинг схемасы анықталып, таратылуы тоқтатылды.
Қаланың тұрғындарына ұсыныстар мен сақтық шаралары:
Шымкент қаласының тұрғындарына кибер алаяқтықтың алдын алу үшін бірнеше қарапайым қауіпсіздік ережелерін сақтау маңызды:
— Жеке деректерді қорғау: Өзіңіздің жеке мәліметтеріңізді ешқашан басқа адамдарға айтпаңыз. Әсіресе әлеуметтік желілерде, электронды пошта мен мобильді қосымшалар арқылы берілетін күмәнді ақпараттардан сақ болыңыз.
— Құпия сөздер мен қауіпсіздік шаралары: Құпия сөздерді жиі ауыстырып, тек күрделі және ұзын комбинацияларды таңдаңыз. Бұл сіздің аккаунтыңызды қорғаудың тиімді жолы болып табылады.
— Ресми сайттарды пайдалану: Интернет-дүкендер мен қаржы қызметтерін тек ресми және сенімді сайттар мен қосымшалар арқылы пайдаланыңыз. Жалған интернет дүкендер мен алаяқтардың тұзағына түспеу үшін тек таныс және қауіпсіз платформаларға жүгініңіз.
— Қосымша қорғау құралдарын қолдану: Интернет-құрылғыларыңызда антивирус және қосымша қауіпсіздік жүйелерін орнатыңыз. Жүйеңізді үнемі жаңартып отыру алаяқтардан қорғанудың негізгі құралдары болып табылады.
Шымкент қаласында кибер алаяқтықтың деңгейі артып, құқық қорғау органдарының күресі де күшейіп келеді. Полиция мен басқа мемлекеттік органдардың қабылдаған шаралары, сондай-ақ азаматтардың интернетте қауіпсіздік шараларын сақтау арқылы кибер алаяқтықтың алдын алу мүмкіндігі бар. Бірақ ең бастысы — бұл мәселе тек құқық қорғаушылардың ғана емес, әрбір адамның жеке жауапкершілігіне де байланысты. Кибер алаяқтықтың алдын алу үшін тұрғындардың барынша ақпараттандырылуы және сақтық шараларын дұрыс қолдануы қажет.
