МЕТРОЛОГИЯ – СЕНІМ ҚҰРАЛЫ: ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ МЕН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ДӘЛ ӨЛШЕУЛЕРДІҢ РӨЛІ

Бүгін Метрлік конвенцияға қол қойылғанына 150 жыл толды.
Метрлік конвенция – жаһандық өлшем бірлігінің бастау нүктесі болды. Оның арқасында 100-ден астам мемлекет – АҚШ-тан бастап Жапонияға дейін – бірдей эталондар мен қағидаттарды қолдана отырып, бір-бірін түсініп, әділ сауда жүргізуге мүмкіндік алды.
Қазақстан аумағындағы алғашқы өлшеу құралдарының жарамдылығын анықтайтын мекеме 1923 жылы Семей қаласында Омбы тексеру палатасының бөлімшесі ретінде құрылған.
Бүгінде Қазақстанның Ұлттық эталондық базасы еліміздегі өлшемдердің бірлігін қамтамасыз етудің негізі болып табылады және 104 мемлекеттік эталоннан тұрады. Оның 50-і – мемлекеттік эталон, ал 54-і – мемлекеттік жұмыс эталоны. Бұл эталондар ұзындық, масса, температура, қысым, электрлік және магниттік шамалар, сондай-ақ физика-химиялық параметрлер сияқты кең өлшем ауқымын қамтиды.
Метрология – бұл абстрактылы ғылым емес, күнделікті өмірде әр адам кездесетін практикалық құрал. Дәл өлшемдерсіз тауарлардың сапасын объективті бағалау, ресурстарды дұрыс есептеу, медициналық диагноз қою немесе ғылыми зерттеу жүргізу мүмкін емес.
Өлшеу жабдықтарының тіпті болмашы ауытқуларының өзі ауыр салдарға әкелуі мүмкін. Мысалы, медициналық тәжірибеде жабдықтарды уақтылы тексермеу тексеру нәтижелерінің бұрмалануына әкеліп соғады, бұл диагноз қою мен емдеу әдісін таңдауға әсер етеді. Сол сияқты, су, газ немесе электр энергиясы есептегіштерінің қате көрсеткіштері тұтынушылардың қаржылық шығындарына әкеледі.
Құрылыс және басқа да салаларда өлшемдердің дәлдігі нысандар мен технологиялық процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
ҚР Сауда және интеграция министрлігі Техникалық реттеу және метрология комитетінің төрайымы Жанна Есенбекованың айтуынша, қазіргі заманғы және технологиялық жағынан жетілдірілген эталондық база Қазақстанда өлшеу, сынақ және өнім сәйкестігін растау қызметіне халықаралық сенімнің қалыптасуына жағдай жасайды. Бұл өз кезегінде саудадағы техникалық кедергілерді жоюға және интеграция жағдайында тауарлар мен қызметтердің еркін айналымына ықпал етеді.
Бүгінгі таңда Қазақстанда 340-тан астам өлшеу құралдарын тексеру зертханалары жұмыс істейді, олар өлшеу құралдарының белгіленген талаптарға сәйкестігін қамтамасыз етеді. Бұған қосымша, калибрлеу бағыты да белсенді дамып келеді. Экономика саласының әртүрлі салаларына қызмет көрсететін 70-тен астам калибрлеу зертханасы бар, бұл технологиялық процестердің дәлдігін арттыруға ықпал етеді.
Өнімдердің, қызметтердің және технологиялық процестердің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар қолданыстағы нормативтік-құқықтық база арқылы бекітілген. Қазақстан Республикасында метрология саласындағы қызметті реттейтін 13 негізгі нормативтік-құқықтық акт әзірленіп, қолданысқа енгізілді. Оларды іске асыру үшін өлшемдердің кең спектрін қамтитын 700-ден астам ұлттық стандарт қабылданған. Сонымен қатар, денсаулық сақтау, мұнай-газ саласы, өнеркәсіп, ақпараттық технологиялар және әлеуметтік бағыттарды қоса алғанда, экономиканың түрлі салаларында қолданылатын өлшеулердің 14 тізбесі бекітілді.
«Өлшеу нәтижелерінің сенімділігі нарықтық қатынастарға қатысушылардың яғни мемлекеттік органдардың, өндірушілердің, жеткізушілердің және тұтынушылардың арасындағы сенімнің негізін қалыптастырады. Мемлекеттік ғылыми метрологиялық жүйе өлшеулердің бастапқы эталондардан жұмыс құралдарына дейінгі ізгілігін (трассабельдігін) қамтамасыз етеді. Бұл — әділ баға белгілеу, адал бәсекелестік пен нарықтың тұрақты дамуы үшін ажырамас шарт», — деді Жанна Есенбекова.
Сондай-ақ Қазақстан метрология саласындағы халықаралық байланыстарды белсенді дамытуда. ASTM, API, DIN, AFNOR және басқа елдердің ұлттық метрология институттарын қоса алғанда, жетекші шетелдік стандарттау және метрология ұйымдарымен 70-тен астам келісім мен меморандумға қол қойылған.
Бүгін біз өзіміздің калибрлеу және өлшеу мүмкіндіктерімізді (CMCs — Calibration and Measurement Capabilities) халықаралық деңгейде растау жұмысын жүргізіп келеміз. Бұл мүмкіндіктер Халықаралық өлшемдер және салмақтар бюросы (BIPM) шеңберінде жарияланады. Қазақстан CMC жолдары бойынша Орталық Азия елдері арасында бірінші орынды иеленіп отыр.
Біздің 119 CMC жазбамыз электр, геометриялық шамалар, масса, уақыт пен жиілік, қаттылық және басқа да өлшеу салаларында халықаралық талаптарға сәйкестікті көрсетеді.
Бір қарағанда, CMC дегеніміз – жай ғана халықаралық дерекқордағы жазбалар секілді. Алайда олардың әрқайсысының артында нақты өлшеулерді белгіленген дәлсіздікпен жүргізе алатын дәлелденген және халықаралық деңгейде мойындалған қабілет жатыр.
Осылайша, метрология адамның бүкіл өмір саласына – мектептен бастап жоғары технологиялық өндіріс пен медицинаға дейін – әсер етеді. Ол қауіпсіздікті, экономикалық тиімділікті және қоғамдағы сенімді қамтамасыз ете отырып, мемлекеттің тұрақты дамуының негізін қалайды.