Көші-қон — кез келген өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуы мен халық санының қалыптасуына тікелей ықпал ететін маңызды факторлардың бірі. Қазақстанның Түркістан облысына қарайтын Бәйдібек ауданы да көші-қон үрдістерінен тыс қалмай, өзіне тән ерекшеліктерімен және даму мүмкіндіктерімен ерекшеленеді. Ауданның көші-қон саласындағы жағдайы оның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын, еңбек нарығын және тұрғындардың тұрмыс сапасын айқындайды.
Бұл мақалада Бәйдібек ауданының көші-қон динамикасы, көші-қонның аудандағы әлеуметтік-экономикалық әсері, мемлекеттік көші-қон саясаты мен оның іске асырылуы, сондай-ақ ауданның көші-қон саласындағы қазіргі мәселелері мен болашақ даму перспективалары жан-жақты қарастырылады.
Бәйдібек ауданының географиялық және әлеуметтік ерекшеліктері:
Бәйдібек ауданы Түркістан облысының оңтүстік бөлігінде орналасқан, ауыл шаруашылығы мен шағын өнеркәсіп дамыған аймақ. Ауданның халқы негізінен қазақтардан тұрады, бірақ сонымен қатар түрлі этникалық топтар да бар. Халық саны 2025 жылғы деректер бойынша шамамен 150 мыңға жуық.
Аудан экономикасының негізгі салалары — ауыл шаруашылығы, мал шаруашылығы, шағын және орта кәсіпкерлік. Осы себепті ауданда еңбек ресурстарына деген сұраныс тұрақты болып келеді, бұл өз кезегінде көші-қон процестеріне әсер етеді.
Көші-қонның аудандағы қазіргі жағдайы:
Ішкі көші-қон:
Бәйдібек ауданына облыстың басқа аудандарынан, сондай-ақ ірі қалалардан ішкі көші-қон белсенді жүреді. Бұл, біріншіден, ауданда жаңа жұмыс орындарының ашылуы, екіншіден, ауылдық жерлердегі өмір сүру деңгейін жақсарту бағытында жүргізіліп жатқан әлеуметтік жобалармен байланысты.
Соңғы жылдары ауылдық елді мекендерде инфрақұрылымды дамытуға ерекше көңіл бөлініп, тұрғындардың тұрмыс жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар іске асырылуда. Бұл факторлар ауданда ішкі көші-қонның өсуіне ықпал етіп, еңбек ресурстарын арттыруға мүмкіндік береді.
Халықтың миграциялық белсенділігі:
Бәйдібек ауданында жастардың көші-қоны айтарлықтай белсенді. Көптеген жастар жоғары білім алу, кәсіби даму немесе жұмыспен қамтылу мақсатында ауданнан облыстық және республикалық орталықтарға көшеді. Бұл жағдай аудандағы еңбек ресурстарының құрылымына әсер етеді, алайда кейде бұл аудан экономикасы үшін қиындықтар туғызады.
Сонымен қатар, ауданға сырттан келетін мигранттар да бар, көбінесе Түркістан облысының шет аймақтарынан немесе басқа облыстардан келеді. Олар көбінесе ауыл шаруашылығы мен құрылыс саласында жұмыс істейді, бұл аудандағы жұмыс күші тапшылығын белгілі бір деңгейде өтейді.
Халықаралық көші-қон:
Бәйдібек ауданында халықаралық көші-қонның көлемі салыстырмалы түрде төмен, бірақ айтарлықтай маңызы бар. Ауданға шетелден, әсіресе көршілес мемлекеттерден уақытша жұмысқа келетін мигранттар бар. Олардың негізгі салалары — ауыл шаруашылығы және құрылыс.
Халықаралық миграцияны реттеу, мигранттардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз ету мәселелері аудан әкімдігі мен тиісті мемлекеттік органдардың бақылауында.
Көші-қонның әлеуметтік-экономикалық әсері:
Экономикалық даму мен еңбек нарығы:
Көші-қон үрдістері Бәйдібек ауданының экономикалық дамуына тікелей әсер етеді. Ішкі және сыртқы мигранттардың келуі аудан экономикасына қосымша еңбек ресурстарын әкеліп, өндіріс пен қызмет көрсету салаларындағы жұмыс орындарын толтыруға мүмкіндік береді. Бұл әсіресе ауыл шаруашылығы мен құрылыс салаларында маңызды.
Сонымен қатар, көші-қон халық санының өсуіне әкеліп, жергілікті нарықтағы тұтынушылық сұранысты арттырады. Бұл кәсіпкерлік пен қызмет көрсету саласының дамуына оң ықпал етеді.
Әлеуметтік салаға әсері:
Көші-қон процесі әлеуметтік инфрақұрылымға қосымша жүктеме түсіруі мүмкін. Мектептер, емханалар, тұрғын үй және коммуналдық қызметтер сияқты әлеуметтік нысандардың жұмысына мигранттар санының өсуі әсер етеді.
Алайда, Бәйдібек ауданының әкімдігі әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін дамытып, инфрақұрылымды жаңғыртуға және кеңейтуге бағытталған бірнеше жобаларды іске асырып келеді. Бұл көші-қон саласындағы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік көші-қон саясаты және оның іске асырылуы:
Қазақстан Республикасының көші-қон саясаты азаматтардың құқықтары мен міндеттерін қорғауға, миграциялық процестерді реттеуге, еңбек нарығын дамытуға бағытталған кешенді шаралардан тұрады. Бәйдібек ауданында бұл саясат облыстық және республикалық деңгейдегі бағдарламалармен үйлестіріліп жүзеге асырылады.
Көші-қонды реттеу шаралары:
Аудан әкімдігі көші-қонды реттеу және бақылау мақсатында тұрақты түрде арнайы комиссиялар мен кеңестер өткізеді. Бұл құрылымдар мигранттардың құқықтық мәртебесін анықтау, оларды тіркеу, сондай-ақ аудан экономикасына интеграциясын қамтамасыз ету бойынша жұмыстар атқарады.
Сонымен қатар, аудандық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі мигранттарды жұмыспен қамтамасыз ету және оларға әлеуметтік көмек көрсету бағытында белсенді жұмыс жүргізеді.
Мигранттардың құқықтық қолдауы:
Аудан бойынша мигранттарға құқықтық кеңес беру, әлеуметтік қызметтерді көрсету, медициналық көмек және тіл үйрету курстарын ұйымдастыру жүйелі жүргізіледі. Бұл шаралар мигранттардың қоғамдық өмірге интеграциялануына және олардың құқықтарының қорғалуы мен әлеуметтік қорғауын қамтамасыз етуге бағытталған.
Бәйдібек ауданындағы көші-қон мәселелері мен шешу жолдары:
Негізгі мәселелер:
— Легализация және тіркеу: Мигранттардың кейбірі тіркеуден өтпей, заңсыз еңбек қатынастарына түседі, бұл әлеуметтік мәселелер туғызады;
— Әлеуметтік инфрақұрылымға жүктеме: Миграциялық ағындар кейде әлеуметтік нысандардың жүктемесін арттырады;
— Еңбек нарығындағы сәйкессіздік: Кейде аудан экономикасының сұранысы мен жұмыс күшінің біліктілігі сәйкес келмейді;
— Жастардың ауданнан кетуі: Білім мен жұмыс іздеу мақсатында жастардың тұрақты түрде ауданды тастап кетуі экономикалық және әлеуметтік мәселелер туғызады.
Шешу жолдары:
— Мигранттарды тіркеу және құқықтық қолдауды күшейту;
— Әлеуметтік инфрақұрылымды жаңғырту және кеңейту жобаларын жеделдету;
— Жергілікті тұрғындарды және мигранттарды кәсіби даярлауды ұйымдастыру;
— Жастарды ауданға тарту үшін тұрғын үй, жұмыс және әлеуметтік қолдау шараларын дамыту;
— Көші-қон мәселелерін шешу мақсатында мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам институттары арасындағы ынтымақтастықты күшейту.
Көші-қон саласындағы даму перспективалары:
Бәйдібек ауданының көші-қон саласындағы дамуы ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуына негізделген кешенді стратегияға сүйенеді. Бұл стратегия келесі бағыттарда жүзеге асырылады:
— Жаңа жұмыс орындарын ашу және кәсіпкерлікті дамыту арқылы ауданға еңбек миграциясын оңтайландыру;
— Қалалық және ауылдық елді мекендердің инфрақұрылымын жақсарту, тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру;
— Мигранттарды интеграциялау және оларды ауданның қоғамдық өміріне тарту;
— Көші-қон процестерін цифрландыру және заманауи технологияларды қолдану арқылы тиімді басқару.
Бұл бағыттар ауданның тұрақты дамуын қамтамасыз етіп, халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға септігін тигізеді.
Көші-қон — Бәйдібек ауданының әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды факторы. Ішкі және сыртқы миграция процестері аудан экономикасына қосымша еңбек ресурстарын әкеліп, әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуды талап етеді. Мемлекеттік саясат пен жергілікті әкімдіктің үйлестірілген жұмысы арқылы көші-қонның оң әсерін арттыруға және туындайтын мәселелерді шешуге болады.
Бәйдібек ауданының көші-қон саласындағы болашақ стратегиясы тұрғындардың өмір сапасын арттыруға, еңбек нарығын тұрақтандыруға және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл бағыттағы жұмыстар ауданның одан әрі өркендеуі мен дамуына мүмкіндік береді.