Бүгін «AMANAT» партиясының Түркістан қалалық филиалының қоғамдық қабылдау бөлмесінде Түркістан қалалық мәслихат төрағасы Сарсенбаев Ғаппар Амантайұлы азаматтарға қоғамдық қабылдау өткізді.
Қоғамдық қабылдауға жүгінген қала тұрғындары денсаулық және әлеуметтік сала мәселелерін көтерді.
Халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз топтарына қатысты саясаттың тиімділігін бағалау үшін алдымен әлсіз әлеуметтік топқа жататын азаматтардың әр өңірдегі үлес-салмағын әр категория бойынша біліп алған дұрыс. Азаматтардың кей категориясы арнайы қамтамасыз етуді, ерекше инфрақұрылымды қажет етеді.
Адамдардың денсаулығы дегеніміз — оның биологиялық, физиологиялық және психикалық қызметтерінің дұрыс дамып, ұзақ уақыт сақталуының динамикалық жағдайы, әлеуметтік белсенділігі мен қызмет қабілеті жоғары деңгейде болып, күш-қайраты талмай, ұзақ уақыт өмір сүруі. Бұл анықтамаға денсаулықтың жаңадан алынған көрсеткіштері — жоғары деңгейдегі қызмет қабілеті, ғұмыр жастың ұзақ болуы да кіреді. Бірақ, осы түсініктердің әлі күнге дейін анықталған шекарасы болмағандықтан, оны денсаулықтың нақты белгісі ретінде алуға күмән туғызады. Мысалы, қызмет қабілетінің жоғары деңгейі, өте шартты түрде алынған және ол «денсаулығы мықты» деп алынған адамдардың өздерінде де өте кең аралықта толқып отырады. Ғұмыр жастың ұзақтығына дұрыс шекара қою қиын болғандықтан, олардың бір қатары И.И.Мечниковтың көзқарасына қосылып, ғұмыр жастың ұзақтығына биологиялық шекара қоюды қолдамайтындықтан осы сұрақ туралы әлі күнге дейін ортақ көзқарас жоқ. Денсаулықтың белгісі ретінде ақыл-ой, қызмет қабілеті, репродукция қызметі және т.б. анықтамалары бар, бірақ осы түсініктің әлі күнге дейін ғылыми негізделген сипаттамасы жоқ. Саны жағынан тұрақты түрде өсіп жатқан көптеген факторлар адамдар денсаулығына әсер етеді, бірақ біздің ойымызша бұл туындап отырған пікірталаста ең алдымен «денсаулық» деген түсініктің өзін анықтап, оған сай келетін, барабар көрсеткіштерді тауып, сандық жағынан баға беру мүмкіндігне нақты шек қою қажет.
Денсаулықтың белгілеріне демографиялық көрсеткіштерді, аурушаңдықты, дене бітімінің дамуын жатқызады. Халықтың денсаулығына берілген осы белгілердің ішінде, әсіресе, демографиялық көрсеткіштер (туып-көбею, өлім, ғұмыр жастың орташа ұзақтығы) ерекше күдік туғызады. Туып-көбеюшілікті жасанды реттеуге болатындықтан және оған этникалық ерекшіліктер әсер ететіндіктен денсаулықтың көрсеткіші ретінде алуға болмайтын сияқты. Кейбір елдерде туып-көбеюді жасанды түрде азайту, денсаулықтың басқа көрсеткіштерінің жоғары болуына сәйкес келеді. Және керісінше, кейбір этникалық топтардағы туып-көбеюдің жоғары болуы, денсаулық көрсеткіштерінің төмендеуіне әкеледі. Сондықтан, денсаулыққа баға беру үшін туып-көбеюді жеке алып қарамай, басқа көрсеткіштермен бірге кешенді түрде қараған дұрыс.
Халықтардың денсаулығына сипаттама беруде кейбір авторлар өлім көрсеткішін пайдалану мүмкіндігін қолдамайды. Бұл пікірде негізгі аргумент ретінде аурушаңдық пен өлім саны арасындағы сәйкестіктің болмауы алынады, бірақ, өлім ешуақытта аурусыз келмейді. Бұл көрсеткіштердің арасында қатал түрде пропорция болмаса да бір бағытта өзгеріп отырады. Жас кезеңдері бойынша ер адамдардың арасында өлім көрсеткіші жоғары болатындығы олардың өмір сүру мүмкіндіктерінің төмен екендігін көрсеткенімен, денсаулықтың көрсеткіші ретінде алуға келмейді.
Айта кететін, балалар денсаулығын қалыптастырушы қолайсыз факторларға халықтың барлық топтарының ішінде, қолайсыз факторларға, не-гізінен аналар мен балалардың организмдері өте сезімтал келеді. Балалардың денсаулығын қалыптастыратын негізгі факторлар мыналар:
— Ата-аналардың денсаулығы мен конституциясына әсер етуші (әсіресе аналарға жүкті болғанға дейін әсер ететін) факторлар;
— Генетикалық (тұқым қуалағыштыққа әсер етуші) факторлар;
— Ауаның, судың, топырақтың санитарлық-гигиеналық сипаты;
— Тамақтану жағдайы;
— Жанұя тұрмыстық факторлар: жанұяның құрамы, тұратын мекен жайдың сипаттамасы, орташа кіріс мөлшері, жанұя тұрмысы және сәбидің күтімі, жанұяның психологиялық климаты, зиянды әдеттердің (шылым шегу, арақ құмарлық т.с.с.) болуы;
— Сәбидің мектепке дейінгі мекемелерде болу жағдайының санитарлық-гигиеналық сипаты.
Бұлай топтастыру Әлеуметтік гигиенаның ғылыми зерттеу институтында және Денсаулық сақтау министрлігінің ұйымдарында жасалған. Көрсетілген факторлардың ішінде, әсіресе, жүктілік пен босанудың нәтижесінде, жаңа туған нәрестенің денсаулығына және сәбидің алғашқы жылғы өміріне әсер ететіндері тереңірек зерттелген. Мысалы, балалардың дене салмағының аз (2500гр төмен) болып туатыны көбінесе жас (18 жасқа дейінгі) және кәрі (35 жастан жоғары) аналарда болатыны байқалды. Оларда перинаталдық өлім саны мен жүктіліктің асқынуларының көрсеткіштері де жоғары болып келеді. Балалардың дене салмағына, мезгілінен бұрын босануына және іс -жүзіндегі өлім санының көбеюіне аналардың жүктілікке дейін және жүктілік кезінде дұрыс тамақтанбауы да әсер етеді.
Анасының шылым шегуі, әртүрлі дәрі-дәрмектерді бақылаусыз пайдалануы, ішімдікке әуес болуы нәрестенің құрсақта жатқандағы өсуіне ғана емес, одан кейінгі дамуына да зиянды әсерлерін тигізеді. Аналардың жұмасына екі рет 100 гр. артығырақ арақ ішуі, салмағы азайған балалар туу қаупін көбейтіп жібереді. Емшек сүтімен асырау және дұрыс тамақтандыру сәбилердің денсаулығына әсер ететін маңызды фактор болып табылады. Кейінгі жылдары көптеген экономикасы дамыған елдерде дене салмағы жоғарылап кеткен (200% жоғары) мектеп оқушыларының саны көбейіп келеді. Бұл құбылыстың себептері, басқа да қауыптілік факторлары сияқты тереңірек зерттеуді қажет етеді.
Ата-анасының білім деңгейі мен әлеуметтік-экономикалық статусының балаларының денсаулығына тигізетін әсері туралы көптеген мәліметтер бар.
Балалардың денсаулық көрсеткіштері әсіресе ерте жастағы балаларддың, жанұя жағдайына байланысты. Толық емес жанұялардағы балалардың аурушаңдығы толық жанұяларға қарағанда сенімді түрде жоғары және оларда жиі ауыратын балалар саны да басым келеді. Мұндай айырмашылық жас өскен сайын тереңдей түседі. Некеге тұрмаған ата-аналардың балаларының денсаулығы нашарлау келеді, олар көбінесе айы-күні жетпей шала туады, аяқтануы, сөйлеуі уақытынан кешірек қалыптасады, осындай балалардың арасында жедел және созылмалы аурулардың жиірек болатынын байқауға болады. Үйлесімсіз тұратын жанұялардағы балалардың созылмалы ауруларының асқынулары жиі қайталанады және олар ауыр түрде, ұзақ жүретіндігі байқалады.
Балалардың денсаулығы мен күн тәртібінің де арасында айқын корреляциялық байланыс бар екені анықталған. Ұйқысы қанбаған оқушылар арасында денсаулық көрсеткіші төмен екендігі, таза ауада күніне 1-ақ сағат немесе одан да аз болатын оқушылар көз рефракциясының анамалиясымен, ревматизммен, зат алмасу бұзылыстарымен,басқа мұндай тәртіпті сақтаған балаларға қарағанда жиірек зардап шегеді. Жедел респираторлық аурулардың балалар арасында таралуы, негізінен, оқу-тәрбие бөлмелерінің ауданының жеткіліктілігіне, желдетілуіне және сонымен қатар, ғимараттың жоспарлануына тікелей байланысты болып келеді.
Ата-аналардың негізгі міндеттерінің бірі-баланың қалыпты психикалық денсаулығын сақтау. Бұл ересек өмірде оның әл-ауқаты үшін берік негіз қалауға мүмкіндік береді.
Баланың психикалық денсаулығын нығайтудың көптеген жолдары бар.
Жоғары өзін-өзі бағалауды және өзіне деген сенімділікті қалыптастыру
Өзін-өзі бағалауы жоғары балалар жалпы бақытты. Оларға құрдастарының қысымы аз әсер етеді және олар теңдестірілген шешімдер қабылдайды.
— Мақтау. Баланың тек жетістіктерге емес, бір нәрсеге қол жеткізуге тырысуын ынталандырыңыз. Жиі мақтаңыз және подбадривайте олардың.
— Міндеттер қойыңыз. Балаға жасына сәйкес тапсырмалар мен үй тапсырмаларын беріңіз. Сондықтан олар ортақ іске қатысуды және қандай пайда әкелетінін қанағаттандыруды сезінеді.
— Баламен уақыт өткізіңіз. Сіз бірге уақыт өткізген кезде балалар өздерінің маңыздылығын түсінеді.
Баланы соққыға үйретіңіз.
Қиындықтар мен проблемалар өмірдің ажырамас бөлігі болып табылады. Әрине, баланың қиын жағдайға тап болғанын байқау әрқашан қиын, бірақ сіздің басты міндетіңіз-олардан үнемі қоршау емес, осындай қиындықтарды қалай жеңуге болатындығын үйрену.
— Шығындар мен өзгерістерге төзуге үйретіңіз. Адал және қарапайым болыңыз. Оларға қолдау мен көмек көрсетіңіз. Кез-келген жағдайда жақсы нәрсе табуға тырысыңыз.
— Кездейсоқтық жағдай стресс басқаруға. Қазіргі өмірде стресстен толықтай аулақ болу мүмкін емес. Баланы терең тыныс алу немесе, мысалы, серуендеу арқылы бақылау әдістеріне үйретіңіз.
— Баланы сәтсіздіктерден пайда көруге үйретіңіз. Қиындықтар мен сәтсіздіктерді тәжірибе жинау және жаңа нәрсені үйрену әдісі ретінде қабылдау керек. Балаңызға әр қатенің пайдасын көруге көмектесіңіз.
Эмоционалды қолдау көрсетіңіз.
Балалар көбінесе эмоциялармен күресу қиын. Әрбір жағдайда сіздің қолдауыңыз көп көмектесе алады.
— Құлақ түріңіз. Балаңызға өз ойлары мен сезімдерін еркін білдіруге мүмкіндік беріңіз. Сіз оның алаңдаушылығымен бөліскен кезде және айтылғанды байыпты қабылдағанда, сіздің араңызда сенім қалыптасады.
— Балаңызға өз сезімдерін түсінуге көмектесіңіз. Әркім өз сезімдері мен тәжірибелерін білдіре алады және білдіруі керек деп келісіңіз. Балаға оның әр тәжірибесін және оның пайда болу себептерін түсіндіруге тырысыңыз.
— Баланы эмоцияны басқаруға үйретіңіз. Балаларға бір немесе басқа эмоцияларға тап болған кезде өзін қалай ұстау керектігін түсіну өте қиын. Оларға өз сезімдерін білдірудің жеткілікті және қауіпсіз тәсілдерін үйретіңіз.
Сенімділік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етіңіз.
-Баланың үйде және жақын адамдарымен қарым-қатынаста қауіпсіздік пен қолдауды сезінуі өте маңызды.
— Балаңызға жағдайға қарамастан оны жақсы көретіндігіңізді айтыңыз. Баланың мынаны білетініне көз жеткізіңіз: сіз оны әрдайым және қандай да бір жетістіктерге қарамастан жақсы көресіз.
— Алдын-ала болжауға тырысыңыз. Балалар не күтетінін білгенде өзін қауіпсіз сезінеді. Кездескен непредсказуемыми іс-әрекеттерімен, олар нервничают. Сондықтан ұйықтап қалу сияқты нәрселерде бірдей рәсімді (кестені) орындауға тырысыңыз.
— Баланың физикалық денсаулығын сақтаңыз. Психикалық денсаулықты сақтау үшін балаға сау дене қажет. Ұйқының жеткілікті екеніне көз жеткізіңіз, дұрыс және теңдестірілген диетаны ұстаныңыз және денені үнемі физикалық белсенділікке ұшыратыңыз.
Адам денсаулығы – қоғам байлығы. Оның ішінде бала денсаулығы – ұлтымыздың таптырмас байлығы. Барлығымызға ой салатын мәселенің бірі — ортадағы экологияның бұзылуы, бала денсаулығына кейбір технологияның және баска факторлардың, әсер етуі больш отыр, жағымсыз әсерлердің салдарынан адамның физиологиялық, психологиялык және адамгершілік касиеттері мен денсаулығының бұзылуына әкеліп соғады.
Қабылдауға жазылған қала тұрғындарының өтініштерін мұқият тыңдалып, заң аясында түсіндірме жұмыстары жүргізілді. Тиісті бөлімдер мен мекемелер арқылы шешу жолдары қарастырылды. Өтініш иелерінің мәселесінің оң шешілуіне ықпал жасалды.
