Туберкулез-ежелгі жұқпалы аурулардың бірі. Ежелгі өркениеттердің қазба жұмыстарының нәтижелері көрсеткендей, туберкулез адамзат сияқты ескі. «Тұтыну»,» ақ өлім » — әр түрлі уақытта туберкулезді бейнелі түрде атады.
Жыл сайын 24 наурызда Бүкіл әлемде туберкулезбен күрес күні өткізіледі. Дәл осы күні 1882 жылы Берлинде доктор Роберт Кох әрқайсымызға қауіп төндіретін осы қорқынышты аурудың ашылғанын жариялады.
ТУБЕРКУЛЕЗ ЖҰҚПАЛЫ ЖӘНЕ ӨТЕ ҚАУІПТІ. Көптеген басқа инфекциялардан айырмашылығы, оның созылмалы және жиі жасырын ағымы бар, бұл науқас адамның туберкулездің таралу ықтималдығын бірнеше есе арттырады. Бір жыл ішінде туберкулездің «ашық» түрімен ауыратын науқас орта есеппен 10-15 адамды жұқтырады деп саналады. Туберкулез-ұзақ мерзімді еңбекке жарамсыздыққа, мүгедектікке әкелетін және жиі өліммен аяқталатын, емдеу қиын ауру. Көбінесе туберкулез тыныс алу жүйесіне әсер етеді (өкпе, бронхтар, плевралар), бірақ басқа органдарға — ішек, бүйрек және зәр шығару жолдарына, сүйектерге, теріге, лимфа түйіндеріне (бұл өкпеден тыс туберкулез деп аталады) зақым келуі мүмкін. Лимфа түйінінің туберкулезі балаларда жиі кездеседі.
Аурудың қоздырғышы-туберкулез микобактериясы немесе Кох таяқшасы. Туберкулездің белсенді түрінде Кохтың таяқшасы науқастың өкпесінде тез көбейіп, бейнелі түрде адам тіндерімен қоректенеді, адам ағзасын өзінің өмірлік белсенділігінің өнімдерімен бұзады және уландырады. Инфекцияның негізгі берілу жолы-ауа тамшылары(жөтелу, түшкіру, сөйлесу кезінде ауаға енетін қақырық, мұрын-жұтқыншақ шырышымен). Туберкулез микобактериясы сыртқы ортада өте тұрақты, ол ондаған жылдар бойы киімде, кітаптарда, жерде, нашар желдетілетін бөлмелерде өмір сүре алады.
Туберкулез ауруының белгілері әр түрлі болуы мүмкін, олар аурудың даму түріне, оның формасына, процестің орналасқан жеріне, адам ағзасының жеке ерекшеліктеріне байланысты. Туберкулездің алғашқы белгілері салмақ жоғалту, қызба, түнде терлеудің жоғарылауы, тәбеттің жоғалуы болуы мүмкін.
Туберкулез көбінесе жасырын созылмалы ағымға ие, бұл оның таралу ықтималдығын бірнеше есе арттырады.
Бірақ бұл ауыр ауруды уақтылы анықтау оңай, сондықтан емдеуді уақтылы бастау керек, сондықтан медицина қызметкерлерінің бақылауымен ауруды үздіксіз емдеу туберкулездің толық емделуіне әкеледі.
Заманауи медицинаның барлық жетістіктеріне қарамастан, профилактикалық іс-шаралар туберкулезге қарсы күрестің жалғыз және тиімділігі жоғары құралы болып қала береді. Шынында да, ауруды емдеуге қарағанда (кем дегенде бірнеше ай) туберкулездің дамуын болдырмау әлдеқайда оңай. Арнайы медициналық профилактикалық іс-шараларға иммундау және профилактикалық медициналық тексерулер жатады. Балаларды БЦЖ вакцинасымен жоспарлы иммундау туберкулездің ауыр түрлерінің дамуын болдырмау үшін жүргізіледі. Бала алғашқы егуді туғаннан кейінгі алғашқы төрт күнде алады. БЦЖ ревакцинациясына 6-7 жастағы Манту теріс сынамасы бар сау, дезинфекцияланбаған балалар жатады.
Балалардағы туберкулез инфекциясын анықтау әдісі жыл сайын жүргізілетін және осы қауіпті ауруды анықтауға және алдын алуға мүмкіндік беретін Манту сынамасы болып табылады. Бұл вакцинация емес, тек аллергиялық сынақ. Ол денсаулыққа зиян келтірмейді, температура бермейді, тек жергілікті реакцияны тудырады. Сондықтан, Манту сынамасынан бас тарту-ата-аналардың негізсіз қателігі. Бүгінгі таңда фтизиатрлар Жаңа, дәлірек сынақ-Диаскинтестке ие болды, оның орнына емес, Манту сынамасына қосымша. Бұл патогеннің адам ағзасында қаншалықты белсенді екенін, баланың ауырып қалу қаупі бар-жоғын анықтауға мүмкіндік беретін сынақ.
15-17 жастағы ересектер мен жасөспірімдер жылына 1 рет флюорографиялық тексеруге жатады. Флюорографиялық тексеру ауруды емдеу оңай болған кезде туберкулезді ерте кезеңде тиімді анықтауға мүмкіндік береді. Тексеру кезінде тыныс алу жүйесінің басқа қауіпті ауруларының ерте белгілерін (мысалы, өкпе қатерлі ісігі) анықтауға және олардың одан әрі дамуына жол бермеуге болады.
Әр адам өз бетінше ауру қаупін едәуір азайта алады. Дененің жалпы сауығуы және дұрыс өмір салты туберкулездің негізгі жаулары екенін есте ұстаған жөн.
Өз денсаулығыңыз туралы, Құрметті Қамысты ауданының тұрғындары, жақындарымыз бен айналамыздағы Балалардың денсаулығы туралы ойланыңыз. Жылына кемінде бір рет флюорография кабинетіне барыңыз.
Бірақ егер сіздің отбасыңызда біреу ауырып қалса, бас тартпаңыз және біліңіз:
Туыстардың басты міндеті – науқастарды белгіленген емдеу режимін қатаң сақтауға сендіру-үнемі, үздіксіз, ұсынылған мерзім ішінде туберкулезге қарсы препараттарды қабылдау. Дәрі-дәрмектерге төзбеушілік құбылыстары, олардың жанама әсерінің белгілері пайда болған кезде, емдеуші дәрігермен бірге емдеу курсын мүмкіндігінше тоқтатпауға тырысып, оларды жеңуге тырысу керек. Науқастың тез қалпына келуі, оның туыстары мен достарының инфекциясын болдырмау көбінесе осыған байланысты болады. Бұдан басқа, тиісті уақыт кезеңі ішінде препараттарды тиісті көлемде қабылдай отырып, науқас оның дені сау адамдарға берілуі және дәрілік төзімділігі бар жаңа ауруды тудыруы мүмкін қоздырғыштың дәріге төзімді штаммдары пайда болмауына ықпал етеді.
Туберкулезбен күресте сәттілік немесе жеңіліс пациенттің өзіне байланысты. Оның еркі, ештеңеге қарамастан қалпына келу ниеті ғажайыптар жасай алады.
Қазір туберкулездің алдын алудың негізгі шараларының бірі – туберкулездің жасырын инфекциясын емдеу болып табылады. Жасырын инфекция – туберкулездің клиникалық және рентгенологиялық белгілері болмаған кезде организмде туберкулез микробактериясының антигендерінің болуынан туындаған тұрақты иммундық жауап күйі ретінде анықталады.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау (ДДҰ) ұйымы 2018 жылы аса қауіпті топтарын анықтап, оларды туберкулезге тестілеу, бақылау және ауруды асқындырмас үшін жасырын инфекциясынпрофилактикалық емдеуді бекіткен. Қазір елімізде туберкулездің жасырын кезеңін анықтау үшін туберкулинді тері сынағы (Манту реакциясы), рекомбинантты туберкулез аллергенімен тестілеу (АТР реакциясы) немесе Т-лимфоциттері гамма-интерферонның босату (IGRA-тест)талдауы жүргізіледі. Профилактикалық терапиянының балалардағы туберкулездің даму қауіпін едәуір төмендететіні бұрыннан белгілі. Ғалымдардың айтуынша, қазіргі уақытта қолданып жүрген профилактикалық емдеу режимдерінің тиімділігі айтарлықтай, яғни 60-тан 90%-ға дейін. ДДҰ-ның бірнеше ұсыныстарына сай елімізде туберкулез қоздырғышының дәрілерге сезімталдығы сақталған және төзімділігі анықталған жағдайда қолданылатын бірнеше емдеу тәсілдері қолданылады.
Туберкулездің жасырын инфекциясы анықталған балаларға жиі суық тиеді, олардың тыныс алу жолдары мен өкпесі ұдайы ауырады, семіздік жиі кездеседі. Шағымдары: физикалық жүктеме кезінде тез шаршау, психоэмоционалдық жағдайдың тұрақсыздығы, ұйқының бұзылуы. Осыны ескере отырып, балаларды туберкулезбен ауыратын науқастан оқшаулап, профилактикалық ем ұсынылған балаларды патогенетикалық емге қоса, симптоматикалық және сауқтыру шараларын жүргізу мақсатында Алматы қаласының «Балалар фтизиопульмонология оңалту орталығына» жолдайды. Оңалту шараларының кешені, оның ішінде профилактикалық терапиянының (төрт емдеу режимі) және климаттық-ландшафтық терапия, таңертеңгілік гигиеналық және емдік жаттығулар, қолмен классикалық және кеуденің нүктелік массажы, арнайы тыныс алу жаттығулары, психологиялық-педагогикалық түзету әдістері, ингаляциялық терапия, спелеотерапия жүргізіледі.
Аталған әдістердің сауықтыру әсері айқын эмоционалды күйзелісті және ағзаның функционалды, адаптациялық, қорғаныс қасиетін жақсартады.
Оның ішінде спелеотерапия немесе жасанды микроклимат атап кетуге тұратын әдістердің бірі. Галотерапия – кең диапазонды құрғақ тұзды аэрозолдың құрамы 98-99%-ды, шамаман 3 микроннан тұратын тұздар және барлық керекті микроэлементтерден тұрады. Микроэлементтердің құрамы: Темір – анемияға қарсы әсер етеді, әлсіздікті жойып, иммуниттеті жақсартады. Кальций – сүйек буын ауруының алдын алуға әсер етеді Магний – метаболикалық бұзылысты алдын алып, жүйке жүйесін тыныштандырады. Мыс – зат алмасудың бұзылуын алдын алып, темірдің сіңірілуін жақсартады. Марганец – күнделікті кездесетін қатерлі қосылыстардың зиянын төмендетеді. Цинк – бойдың өсуіне. Селен ағзаны бос радикалды қосылыстардан тазартып, қатерлі ісіктерді болдырмауға әсерін тигізеді, ластанған ауадағы сынаптан, кадмиден, қорғасыннан тазартып, ағзаның қартаюын төмендетеді. Литий – склероздың, жүрек ауруының, қант диабетінің дамуына қарсы әсер етеді. Йод – қалқанша без ауруының болуына кедергі жасайды. Ұзақтығы 10-15 процедура, сеанс уақыты 20 минуттан 40-қа дейін.
Оңалту емінің нәтижесін бір-екі курстан кейін байқауға болады. Балалардың физикалыққуаты жоғарлап, арнайы терең тыныс алу жаттығулары өкпенінің функционалдық жағдайын жақсартуға ықпал етеді. Спелеотерапины қабылдауына байланысты жалпы физикалық жағдайдың айқын жақсарғанын көруге болады. Барлық балаларда жаттығуға төзімділіктің едәуір күшейгені байқалады. Астениялық синдромы байқалған жағдайларда ауырудың жеңілдеуі және ұйқысының тынышталғаны байқалады.
Туберкулез ауруының қоздырғышы жәй көзге көрінбейтін шағын таяқша тәріздес бактериялар. Туберкулез таяқшасы қоршаған ортаның әсерлеріне өте төзімді, ол ауада 30-60 минутқа дейін тіршілік ете алады, ал қараңғы, лас, күн сәулесі аз түсетін, желдетілмеген үйлерде 4 айға дейін, туберкулездің жұқпалы түрімен ауыратын науқас адамның құрғақ қақырығында 10 айға дейін, науқас адам оқыған кітап беттерінде 3 айға дейін, топырақта 1 жылға дейін, күл-қоқыста 2 жылға дейін, жуылмаған еденде, үй заттарында 1 жылға дейін, қатырылған сары майда 10 айға дейін, ірімшікте 8 айға дейін сақталады. Туберкулез таяқшасы 75 градус ыстық суда 30 минут қайнатқанда, құрғақ қақырықты 100 градуста қайнатқанда 45 минуттан соң ғана жойылады, залалсыздандыру заттарының жоғары пайызды мөлшері ғана бұл қоздырғышты жоюға қабілетті. Тікелей түскен күн сәулесі де туберкулез таяқшасын 45-55 минутта жояды.
Клиникалық белгілері: кеудедегі ауырсыну, екі аптадан астам жөтел, арықтау, тәбеттің төмендеуі, ентігу, түнгі терлеу, жалпы әлсіздік, тез шаршағыштық.
Инфекция көзі— туберкулезбен науқастанушы адам. Адамдар арасында туберкулез ауруы науқас адам жөтелгенде, түшкіргенде, қақырғанда, қатты дауыстап сөйлегенде ауа тамшылары арқылы туберкулез таяқшасы қоршаған ортаға таралып, басқа сау адамдарға жұғады, бір тамшы қақырықта миллиардқа жуық туберкулез таяқшасы болады. Науқас адамның пайдаланған ыдыс-аяқтары, жеке заттары арқылы да ауру жұғады.
Туберкулездің басқа жұқпалы аурулардан айырмашылығы – аурудың жасырын өту мерзімі анық емес, 1 айдан 1 жылға дейін, тіпті көптеген жылдарға созылуы мүмкін, туберкулез таяқшасы адам ағзасына жасырын түрде еніп, өкпеге қоныстанып, өкпені құрт секілді құрта бастайды. Зерттеулер барысында әлемде әрбір үшінші адамның ағзасында туберкулез таяқшалары бар екені анықталды, тек бір адамдарда ол « мүлгіген » жағдайда болса, кейбір адамдарда ағзасының әлсіреуінен, басқа туберкулездің жұқпалы түрімен ауыратын науқаспен араласу кезінде ауру жұқтырып, бұл адамдарда туберкулез ауруы бас көтереді.Туберкулездің тағы бір ерекшелігі — туберкулезбен бір рет ауырған адам қайталап ауыруы мүмкін, яғни бұл ауруға өмірлік иммунитет қалыптаспайды.
Туберкулезге шалдығу жылдың барлық мезгілдерінде тіркеледі,әсіресе қыс мезгілінде көбірек тіркеледі. Негізінен,бұл ауруға халықтың осал топтары-ерте жастағы балалар, жасөспірімдер және қарттар (60 жастан асқандар)жиі шалдығады. Өйткені осы жастағы адамдардың ауруға қарсы тұру қабілеттері төмендеп, әртүрлі жұқпалы ауруларды қабылдағыш келеді.
Алдын алу шаралары :
Әрбір адам салауатты өмір салтын ұстанып, ағзаны шынықтыру, таза ауада көп жүру,спортпен шұғылдануы керек;
Күнделікті асқа құнарлы, дәруменге толы тағамдарды пайдалану.
Жеке және қоғамдық гигиена ережелерін сақтап, үйді, ауланы, жұмыс орнын таза ұстау , бөлмелерді жиі желдетіп, бөлмелердің терезе жапқыштарын ашып, күн сәулесінің мол түсуін қамтамасыз ету .
Жасөспірімдер мен ересектер жыл сайын флюорографиялық тексеруден өтіп тұруы қажет.
Туберкулезден балаларды сәби кезінен бастап қорғау керек, яғни перзентханада туылған сәтте туберкулезге қарсы алғашқы егу шарасы, кейін алты жасында қайталап егу шарасын жасату қажет. Балаларда туберкулез ауруын ерте анықтау мақсатында Манту сынамасын жасату керек.
Осы мәселелерге әрбір ата-ана жауапкершілікпен қарағаны жөн. Балаларда ересектерге қарағанда туберкулез ауруы тез дамиды, әрі туберкулезді менингит секілді асқынған түріне апарып соқтыруы мүмкін.
Туберкулез – жұқпалы ауру, бірақ жазылмайтын дерт емес. Онан сақтануға болады, ал егер ауыра қалған жағдайда дәрігерге уақытылы көрініп, медицина қызметкерлерінің бақылауымен тиісті емін толық алса, осы аурудан айығары анық.
Туберкулез көбінесе жұмысқа қабілетті ересектерге әсер етеді. Дегенмен, барлық жас топтары ұшырауы мүмкін. Иммундық жүйені әлсірететін басқа дерттері бар адамдарда да белсенді туберкулездің даму қаупі жоғары. Темекіні пайдалану туберкулезге шалдығуды және одан өлім қаупін едәуір арттырады. Әлемдегі туберкулез ауруының 20% — дан астамы темекі шегуге байланысты.
Туберкулездің алдын алу үшін жөтел этикетін сақтау өте маңызды (жөтелгенде аузыңызды жабыңыз, кез келген жерде түкірмеңіз) және аурудың белгілері пайда болған кезде уақтылы медициналық көмекке жүгініңіз. Санитарлық профилактика-туберкулез инфекциясымен күресте өте маңызды бағыт. Оның басты міндеті – аурудың таралуын тоқтату және сау адамдардың жұқтырып, ауырып қалуына жол бермеу. Профилактиканың спецификалық емес әдістеріне дененің қорғанысын арттыратын шаралар (жұмыс пен демалыстың ұтымды режимі, дұрыс тамақтану, темекі шегуден және алкогольді ішуден бас тарту, дене шынықтыру және т.б.) және қоршаған ортаны сауықтыру (үйдің іші артық заттарға толып кетуін және тозаңдануын азайту, желдетуді жақсарту) жатады.
Туберкулездің алдын алудың арнайы әдістеріне туберкулезбен ауыру қаупі жоғары сау адамдарға фтизиатр-дәрігерлер тағайындайтын туберкулез инфекциясының профилактикалық емі БЦЖ вакцинациясы мен ревакцинациясы жатады.
Гигиена мен шынығу, салауатты өмір салты мен жаттығулар, дұрыс тамақтану, жаман әдеттерден бас тарту, тұрғын үйді жиі желдету – бұл өз денеңізге өз бетіңізше бере алатын қарапайым көмек.
Әрбір адам өз денсаулығына үлкен жауапкершілікпен қарап, зиянды әдеттерден аулақ болып, туберкулез дертінен сақтанғаны жөн.