Бүгінде отбасыға мынадай анықтама беруге болады: қазіргі заманғы отбасы – ерлі-зайыпты екі адамның арасындағы некеде құрылған негізгі әлеуметтік топ, сонымен бірге отбасыға -ұрпақтары (ұл-қыздары) да кіреді. Отбасының қызметі бала тауып, тәрбиелеп өсіру, ерлі-зайыптылардың жыныстық, эмоциялық сезімдерін және басқа (әлеуметтік, экономикалық) қажеттерін өтеу.
Ресейде отбасылық қатынастар ХІХ ғ. ортасында ғана зерттеу нысанына алынды. Зертеулердің қайнар көзі ежелгі орыс шежірелері мен әдеби шығармалары болды.Н. Дубакин, М. М. Ковалевский және басқа тарихшылар Ежелгі Орыс халқының отбасылық-некелік қатынастарын терең талдауға алды. Әсіресе, «Домострой» кодексіне – 1849 жылы жарыққа шығарылған ХҮІ әдеби ескерткішіне айрықша мән берілді.
ХХ ғ. 20-50 жж. зерттеулерінде қазіргі отбасылық қатынастардың даму тенденциялары бейнеленді. Мәселен, П.А. Сорокин кеңестік отбасындағы дағдарыстық құбылыстарды талдады: ерлі-зайыптылық, ата-ана-балалық және туыстықбайланыстардың әлсіреуі. Туыстық сезімдердің беріктілігі партиялық жолдастыққа қарағанда әлдеқайда әлсіз болды. Осы кезеңде «әйел мәселесіне» арналған еңбектер пайда болды. А.М. Коллонтай мақалаларында әйелдердің күйеуінен, ата-анадан, аналықтан еркіндігі жарияланды.Отбасы психологиясы мен социологиясы марксизммен үйлеспейтін буржуаздық жалған ғылыммен мәлімделді.
50-жж. ортасында отбасы психологиясы жандана бастады, отбасының жүйе ретіндегі қызметін, некеге түсу мотивтерін түсіндіретін, ерлі-зайыптылық және ата-ана-балалық қатынастар ерекшеліктерін, отбасылық жанжалдасу мен ажырасудың себептерін ашатын теориялар пайда болды; Ю.А.Алешина, А.С.Спиваковская, Э.Г.Эйдемиллер және т.б. отбасылық психотерапиясы қарқынды дами бастады.
ХІХ-ХХ ғғ. зерттеушілер терең ішкі қайшылықтармен ерекшеленетін отбасы дағдарыстарын айқындады. Ер адамдардың өктемшіл билігі жоғалды. Отбасындағы үй өндірісі қызметінің мәні жойылды. Нормативті модель ретінде ерлі-зайыпты мен балалардан тұратын нуклеарлы отбасы қалыптасты.
Революцияға дейінгі Ресейдің Шығыс және оңтүстік аймақтарында отбасылық өмір патриархалдық дәстүрлерге сай құрылды, көп әйелділік, әкенің балаларды шексіз билеуі сақталды.
Кейбір халықтарда қалың мал алу – қалыңдықтың құнын төлеу сақталды.Ата-аналар қалыңдық пен күйеуді нәресте кезінен немесе олар дүниеге келгенге дейін атастырып, мәмілеге келді. Сонымен қатар, қалыңдықты алып қашу да жиі жасалды. Күйеу әйелді алып қаша немесе сатып ала отырып, әйелдің қожайыны болуға толықтай құқық алды. Әрине, бірнеше әйелі бар күйеуге тұрмысқа шыққан әйел тағдыры ауыр болды.Мұсылман отбасыларында әйелдер арасында күндестікті және қызғанышты тудыратын белгілі бір иерархия қалыптасты. Шығыс халқында ажырасу ер адамдар үшін жеңіл саналды, олар әйелін жай ғана қуып шығарды.
Сібір, Солтүстік және Қиыр Шығыста ұзақ уақыт бойына ру құрылымы мен полигамияның сарқыншақтары сақталып келді. Адамдар шамандардың күшті ықпалында қалды.
Отбасылық-некелік қатынастардың қазіргі зерттеулері. Қазіргі таңда ерлі-зайыптылық – ата-ана – туысқандық мәселелеріне теорияда ғана емес,практикада да баса мән берілуде. Ю. И.Алешина, В. Н.Дружинин, С. В. Ковалев, А. С. Спиваковская, Э. Г. Эйдемиллер және басқа да ғалымдардың еңбектерінде отбасы дербестілігімен, тұрақтылығымен ерекшеленсе де қоғамда жүріп жатқан барлық өзгерістерді тікелей немесе жанама бейнелейтіндігі баян етіледі.Барлық өзгерістерге қарамастан отбасы әлеуметтік институт ретінде қиыншылықтарға төтеп бере алды. Соңғы жылдары оның қоғаммен байланысы әлсіреді, әрине ол өз кезегінде отбасына да қоғамға да әсерін тигізбей қоймады. Бүгінгі таңда қоғамда бұрынғы құндылықтарды қалпына келтіру,жаңа бетбұрыстар мен үрдістерді зерттеу, сонымен қатар жастарды отбасылық өмірге практикалық дайындауқажеттілігі сезілуде.
R-ақпарат
