Қыс мезгілінде тұмауратқан кісілердің көбейіп кететіні белгілі. Оның алдын алып, сақтана білген жөн. Тұмау – бұл жіті респираторлық вирустық инфекциялар (ЖРВИ) тобына кіретін вирус арқылы туатын жіті ауру. Қазақстанда жыл сайын эпидемиологиялық кезеңде ЖРВИ-мен және тұмаумен 800 мыңнан 1 миллионға дейін адам ауырады. Тұмауратқан адамдардың саны артқан сайын, тұмаудың асқынуы да өршиді, бұл – заңдылық.
Тұмау вирусы барлық елдерде және құрлықтарда таралған. Қысқы айларда сырқаттанушылық адамдардың жұмыс орындарында, мектептерде, балабақшаларда және қоғамдық көлікте тығыз байланыста және өте белсенді болады. Вирустар ауадағы белсенділігін төрт сағатқа дейін сақтайды. Олар төмен температураны «жақсы көреді» – плюс 4°С-ге жуық температура (тұрмыстық тоңазытқыштағы жағдай) оңтайлы болып табылады. Яғни осы температура кезінде вирус ұзақ сақталады. Сілекей мен қақырық тамшыларында болатын тұмау вирусы, осы тамшылар төсек-орында, жұмыс үстелінде және тағы басқа жайларда кепкен соң және оларға сіңгеннен кейін екі аптаға жуық, ал бөлме шаңында бес аптаға дейін белсенділігін жоғалтпайды!
Тұмау-бұл барлық жастағы және ер адамдармен әйелдерге және балаларға әсер ететін ауыр вирустық инфекция. Тұмау эпидемиясы жыл сайын, әдетте, суық мезгілде болады. Әлемдегі жағдайлардың саны бойынша тұмау мен ЖРВИ бірінші орында, жұқпалы аурулар құрылымындағы үлес салмағы 95% — ға жетеді. Тұмау мен ЖРВИ денсаулықты біртіндеп төмендетіп, адамның орташа өмір сүру ұзақтығын бірнеше жылға қысқартады. Тұмаудың ауыр ағымымен жүрек-қантамыр жүйесінің, тыныс алу органдарының, орталық жүйке жүйесінің қайтымсыз зақымдануы жиі кездеседі, жүрек пен қан тамырлары ауруларын, пневмонияны, трахеобронхитті, менингоэнцефалитті қоздырады. Ең көп зардап шеккендер тұмау созылмалы аурумен ауыратын егде жастағы популяциялар арасында жиналады.
Бөлмелерді жиі желдетіп тұруды ұмытпаған жөн. Жоғарғы тыныс жолдарына түскен кезде вирус жасушалардың қабықшаларын зақымдап, оның ішіне кіреді. Жасушалардың ішінде вирус тез көбейеді. Олар жоғарғы тыныс алу жолдарынан шыққаннан кейін жасушалар бұзылады. Тұмаудың алғашқы симптомдары – мұрынның бітелуі және тамақтың жыбырлауы осыған байланысты. Жасушалардан шыққаннан кейін кейбір вирустар қанға өтеді және қанмен бірге ары қарай бүкіл организмге таралады. Және де қан тамырларын және ішкі органдарды зақымдайды. Қан тамырларының өзгерістері өкпеде және мида байқалады. Тұмау вирусы адам ағзасының иммунитетін төмендетеді. Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан бастап 2-3 күнге дейін созылады.
Тұмаудың жеңіл түрімен ауыру ұзақтығы – бір апта. Дене қызуының 40 градусқа дейін көтерілуі, қалтырау, әлсіздік, көз қарығу, буынның және бұлшық еттің, бастың және тамақтың ауруы, жөтелу, мұрынның бітелуі аурудың негізгі белгілері болып табылады. Тұмаудың асқынуларына құлақ, тамақ, мұрын аурулары, жүйке жүйесіне байланысты асқынулар, сондай-ақ, созылмалы аурулардың: жүрек-қан-тамырлық, өкпе, бронх тарапынан, қант диабеті және эндокриндік жүйенің басқа да ауруларының өршуі жатады. 2 жасқа дейінгі балаларда, созылмалы аурулары бар және жасы үлкен адамдарда тұмау ауыр түрде өтеді. Сондай-ақ, ерекше қауіптілік тобына жүкті әйелдер де жатады. ЖРВИ және тұмау жүкті әйелдердің иммунды жүйесін де, эндокриндік жүйесін де бұзуы мүмкін. Мұндай жағдайда жүкті әйелдерде әлсіздік пайда болып, ұйқысы бұзылады және созылмалы аурулары өршиді. Жүкті әйелдердің тұмаумен ауруы жүктіліктің 12-аптасына дейін, яғни ұрықтың органдары мен тіндері қалыптасатын кезде өте қауіпті.
Тұмаудың жүкті әйелдерге қауіптілігі – түсік тастауына немесе мерзімінен бұрын босанып қалуына ұшыратады. Сонымен қатар, шала туудың жиіленуін көрсететін нақты мәліметтер бар. Өкінішке қарай, дер кезінде емдеу мекемесіне келмеген науқастарға қалыпты жағдайда жиі қолданылатын жекелеген препараттар көмектеспеуі де мүмкін. Балалар мен жүкті әйелдерді емдеу тек дәрігердің тағайындауы бойынша және дәрігердің бақылауымен жүргізілуі керек. Тұмаудың алғашқы белгілері байқалған соң, дәрігерді үйге шақырған жөн. Кез келген аурудың алдын алған дұрыс. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) сырқаттанушылықты, асқынуларды және өлім-жітімді айтарлықтай азайтатын, халықты тұмаудан қорғайтын тиімді іс-шара ретінде тұмауға қарсы вакцинациялауды ұсынды. Тұмауға қарсы егілгендерде инфекция жеңіл өтеді, асқынулар мен өлім-жітім жиілігі азаяды. Қазақстанда жыл сайын тұмауға қарсы егілушілер саны өсіп отыр. Егілгендер арасында вакцинадан кейінгі асқынулар байқалмады.
Вакциналардың ДДҰ сертификаты бар және Қазақстанда тіркелген. Қазақстан Республикасының Президенті және Үкіметі аналар мен сәбилердің денсаулықтарын сақтауға көп көңіл бөлуде. «Саламатты өмір салты мен адамның өз денсаулығы үшін ынтымақты жауапкершілігі қағидаты, міне, осылар денсаулық сақтау саласындағы және халықтың күнделікті тұрмысындағы мемлекеттік саясаттың ең басты мәселесі болуы тиіс», – деді мемлекет басшысы. Қазіргі уақытта халықтың күтіліп отырған өмір сүру ұзақтығын ұлғайтуға, ана мен нәресте өлім-жітімін төмендетуге жету жолымен денсаулық жағдайын жақсартудың басым стратегиялық бағыттары белгіленді. Егілген жүкті әйелдердің ешбіреуінде вакцинадан кейінгі реакция асқыну тіркелмеді, сондай-ақ, вакцинадан кейін ешқайсысы ауырған жоқ. Дүние жүзінде тұмауға қарсы вакцинаның қауіпсіздігін көрсететін, жүктіліктің өтуіне және балаға теріс әсер етпейтін көптеген зерттеу жүргізілді. Тұмаудан сақтану үшін онымен сырқаттанушылар көбейген кезде халық көп жиналған орындарда болмауға, салқын тигізіп алмауға тырысу қажет және ауа райына сәйкес киіну керек. Сол сияқты, таза ауада серуендер алдында немесе көшеге шығар кезде мұрныңызға оксалин майын жағып алсаңыз, тұмау немесе басқа ЖРВИ вирустарының тыныс жолдарына енуі күрт төмендейді.
Тұмау вирусы өте оңай таралады: инфекцияның ең көп тараған жолы — ауа тамшылары. Тұрмыстық тасымалдау жолы да мүмкін, мысалы, тұрмыстық заттар арқылы. Жөтелу, түшкіру, сөйлесу кезінде науқастың немесе вирус тасымалдаушының мұрын-жұтқыншағынан патогендік микрофлорасы бар сілекей, шырыш, қақырық бөлшектері, соның ішінде тұмау вирустары шығарылады. Науқастың айналасында аэрозоль бөлшектерінің максималды концентрациясы бар ластанған аймақ пайда болады. Олардың таралу диапазоны әдетте 2-3 м — ден аспайды. ЖРВИ дегеніміз не? Тұмаудың айырмашылығы неде? Жедел респираторлық ауру (ЖРВИ) немесе жедел респираторлық вирустық инфекция (ЖРВИ) термині бір-біріне ұқсас көптеген ауруларды қамтиды. Олардың негізгі ұқсастығы берілу жолында (ауыз бен мұрын-жұтқыншақ арқылы ингаляциялық ауамен бірге ағзаға енеді) және белгілер жиынтығында: Науқаста бірнеше күн бойы дене қызуы, тамақтың қабынуы, жөтел, қалтырау, бұлшықет ауруы және бас ауруы байқалады. Респираторлық аурулардың ең көп таралған симптомы-мұрынның ағуы; ол риновирустар деп аталатын бірқатар байланысты вирустардан туындайды. Қалпына келтіру кезінде барлық осы белгілер жоғалады және ешқандай із қалдырмайды. Негізінен жедел респираторлық инфекциялардың қоздырғыштары адамнан адамға науқастың жөтелуі немесе түшкіруі арқылы беріледі. ЖРВИ белгілері бар басқа адаммен жақын (шамамен 1 метр қашықтықта) байланыста болатын кез келген адам ықтимал инфекциялық ингаляциялық тамшылардың әсер ету қаупіне ұшырайды. Вирустар жұқтырған бетке тиген кезде денеге (көзге, мұрынға немесе ауызға) қолдар арқылы енуі мүмкін.
Тұмаудың белгілері. Тұмау күтпеген жерден пайда болады және бірнеше сағат ішінде сіздің денеңізді толығымен басып алады; Тұмау температураның күрт жоғарылауымен (кейбір жағдайларда 40,5 градусқа дейін), жарыққа сезімталдықтың жоғарылауымен, бүкіл денеде ауырсынумен, сондай-ақ ауырсынумен сипатталады: бас және бұлшықет; Тұмау ауруының алғашқы күнінде мұрынның ағуы болмайды, бұл тек осы вирусқа тән; Тұмаудың ең белсенді кезеңі аурудың үшінші немесе бесінші күнінде, ал соңғы қалпына келтіру 8-10 күнде болады. Тұмау инфекциясы тамырларға әсер ететінін ескере отырып, дәл осы себепті қан кетулер мүмкін: қызыл иек пен мұрын.
ЖРВИ белгілері мен белгілері. Ауру біртіндеп пайда болады және көбінесе шаршау мен вирустың сыртқы көрінісінен басталады, мысалы, мұрыннан су ағу;
Ауру белсендірілгеннен кейінгі күні құрғақ жөтел пайда болады, ол уақыт өте келе ылғалға айналады (қақырық түсіреді).
Халық үшін тұмау мен ЖРВИ алдын алу бойынша негізгі ұсыныстар. Алдын алу шараларын қазір — жаңа коронавирустық инфекцияның пандемиясы кезінде сақтау өте маңызды. Дені сау емес болып көрінетін адамдармен тығыз байланыста болудан аулақ болыңыз, жылу (температура) және жөтел құбылыстарын анықтаңыз.
Адамдар көп жиналатын жерлерден аулақ болыңыз немесе адамдар көп жиналатын жерлерде болу уақытын қысқартыңыз. Ауыз бен мұрынға қол тигізбеуге тырысыңыз.
Қол гиенасын сақтаңыз-қолыңызды сабынмен және сумен жиі жуыңыз немесе алкоголь негізіндегі қолды дезинфекциялау құралын қолданыңыз, әсіресе аузыңызға, мұрныңызға тиген жағдайда. Тұрғын үй-жайларға таза ауа ағынын көбейтіңіз, терезелерді мүмкіндігінше жиі ашыңыз. Науқас адаммен байланыста болған кезде маскаларды қолданыңыз. Салауатты өмір салтын ұстаныңыз, соның ішінде дұрыс ұйықтау, «пайдалы» тағамдарды жеу, физикалық белсенділік. Халықты профилактикалық иммундау (вакцинация) – тұмаудың ең жақсы алдын-алу. Өз кезегінде, вакцинациядан бас тартудың ең маңызды қаупі – науқас адаммен байланыста болған кезде тұмаумен ауыру мүмкіндігі. Сонымен қатар, вакцинациядан өтпеген адам айналасындағылар үшін қауіпті болуы мүмкін, өйткені ол жұқпалы аурудың ықтимал тасымалдаушысы болып табылады.
ЖРВИ белгілері бар адамдарға арналған ұсыныстар. Егер сіз өзіңізді нашар сезінсеңіз, үйде болыңыз және дәрігердің ұсыныстарын орындаңыз, мүмкіндігінше сау адамдардан қашықтықта болыңыз (1 метр). Демалыңыз және көп мөлшерде сұйықтық алыңыз.
Жөтелгенде немесе түшкіргенде ауыз бен мұрынды орамалмен немесе осы мақсатқа сай басқа материалдармен жабыңыз. Бұл материалды қолданғаннан кейін бірден тастаңыз немесе жуыңыз. Тыныс алу жолдарының секрецияларымен байланыста болғаннан кейін бірден қолыңызды жуыңыз! Егер сіз үйдің жалпы аумағында басқа адамдарға жақын болсаңыз, маска кию керек. Жақындарыңыз бен достарыңызға ауру туралы хабарлаңыз.
Үйде күтім жасау бойынша ұсыныстар. Науқасты басқалардан кем дегенде 1 метр қашықтықта оқшаулаңыз. Маска көмегімен науқасқа күтім жасау кезінде аузыңыз бен мұрныңызды жабыңыз. Науқаспен әр байланыста болғаннан кейін қолыңызды сабынмен және сумен мұқият жуыңыз. Отбасының әр мүшесіне бөлек сүлгілерді бөлектеңіз.
Қамқоршылардан басқа науқасқа басқа келушілер келмеуі керек. Мүмкіндігінше, үйдегі бір ересек адам ғана науқасқа күтім жасауы керек. Жүкті әйел науқасқа күтім жасаудан аулақ болыңыз. Науқас орналасқан бөлмені үнемі желдетіп отырыңыз. Жуғыш заттарды пайдаланып бөлмені таза ұстаңыз.
Ауру балалардың ата-аналарына арналған ұсыныстар. Егер бала ауырса, дәрігерден медициналық көмек сұраңыз. Медициналық көмекке мұқтаж жағдайларды қоспағанда, науқас баланы үйде қалдырыңыз. Балаңызға көп сұйықтық беріңіз (шырын, су). Балаға жайлы жағдай жасаңыз, тыныштық өте маңызды. Егер нәрестеде қызба, тамақ ауруы және дененің ауыруы болса, сіз оған науқастың жасын ескере отырып дәрігер тағайындайтын антипиретиктерді бере аласыз. Қолданылған майлықтарға арналған майлықтар мен себетті науқастың қолы жететін жерде ұстаңыз. Балаларға 20 секунд ішінде қолды сабынмен жиі жууға үйретіңіз. Ата-аналар да бұл процедураны орындауы керек, бұл балаларға жақсы үлгі болады. Балаларды жөтелуге және майлыққа немесе қолына түшкіруге үйретіңіз. Ата-аналар да бұл процедураны орындауы керек, бұл балаларға жақсы үлгі болады. Балаларды науқастарға бір жарым-екі метрден жақындамауға үйретіңіз. Ауру балалар үйде болуы керек (мектепке дейінгі мекемелер мен мектептерге бармаңыз), сондай-ақ олардың жағдайы жақсарғанша басқа адамдардан қашықтықты сақтау керек. Адамдар көп жиналатын жерлерге жиі барудан аулақ болыңыз. Егер бала тұмаумен ауыратын адаммен байланыста болса, дәрігерден аурудың алдын алу үшін антивирустық дәрі-дәрмектерді қабылдау қажеттілігін сұраңыз.