Л.Морганның зерттеулеріне негізделген жорамал бойынша, адамзат қоғамы тарихының бастапқы кезеңінде адамдар арасындағы некелік қатынастарға ешқандай шек қойылмаған. Ол кезде үлкендер мен жастар, балалары мен ата-аналар өзара некелене берген. Бұл адамзаттың жабайы не жартылай жабайы кезі болатын. Десе де, промискуитет (аралас) деп аталатын бұл кезеңнен кейін бір қандастар отбасы, синдиасмикалық отбасы және моногамиялық отбасы деген кезеңдер де болды.
Бір қандастар отбасы аты айтып тұрғандай, топтық некеге негізделеді. Мұнда некелесу тек бір ұрпаққа жататындар арасында ғана болатын. Бір ұрпаққа жататындардың бәрі туысқандығына қарамастан өзара некелесіп, отбасын құрған. Бұл кезеңді эндогамиялық деп те атайды. Қазіргі кезде мұндай отбасылар жоқ, бірақ кейбір халықтарда ағайынды екі адамның балаларының үйлену фактілері кездесіп тұрады. Мәселен, өзбек, араб секілді халықтарда бұл дәстүр әлі де бар.
Біртіндеп эндогамиялық принцип экзогамиялық принциппен, яғни өзара туысқандармен некелесу дағдысы руаралық некелесу формасымен алмасты. Бұл кезде бір рудың бір топ қыздары басқа рудың бір топ туысқан жігіттеріне тұрмысқа шығатын болған.
Ал моногамиялық отбасына өтудің тарихи типі синдиасмикалық отбасында көрініс тапты. Бұл тип жабайылықтан варварлыққа өту кезеңінде пайда болып, полигамиялық отбасылар кең таралды. Отбасында еркектердің құқы жоғары болды. Отбасының бұл формасының басты ерекшелігі баланың шын биологиялық әкесі белгілі болып, соның әсерімен рулық қоғамның ыдырап, жеке меншіктің дамуына, қосымша өнімнің шығуына, сөйтіп бір еркек пен бір әйелден тұратын моногамиялық отбасының тууына алғышарт жасалды. Моногамиялық отбасы да патриархалды қатынастарға негізделгендіктен отбасы басшысы ретінде еркектің рөлі зор еді. Қазіргі заманда да бір типті отбасы жоқ. Отбасылық қатынастардың формалары түрліше болуының себебі, белгілі бір қоғамның даму дәрежесімен және ондағы қоғамдық қатынастардың сипатымен анықталады. Сондықтан діни көзқарас пен ұлттық салт-дәстүрге, адамдардың таным мен түйсігіне орай отбасылардың өзгеше болуы – табиғи заңдылық.
Отбасы қандай тарихи типке жатпасын, оның негізгі қызметі бір деуге болады. Ол ең кіші бірлестік ретінде көптеген әлеуметтік функцияларды іске асырады. Ең алдымен отбасының репродуктивтік, яғни ұрпақ өсіру арқылы қоғамды қалпына келтіру қызметі бар. Одан соң өндіру мен тұтынуға негізделген экономикалық және отбасы мүшелерінің денсаулығын, материалдық игіліктермен қамтамасыз етілуін, қауіп-қатерден аман болуын, тиісті қамқорлық жасалуын қамтамасыз ететін қорғаныс функциясы бар. Одан өзге балаларды оқыту мен тәрбиелеуді жүзеге асырып, қоғамдық тәртіпке, жақсы мінез-құлыққа баулитын әлеуметтендіру функциясының орны тіптен бөлек. Тағы бір маңызды шарт ерлі-зайыптылардың бірін-бірі сүюі мен құрметтеуіне негізделген эмоциялық қызметінің де рөлі зор. Осы секілді функцияларды жүзеге асырғанда ғана нағыз толыққанды отбасының іргесі қаланбақ. Ал оның біреуі кемісе ондай отбасының қоғам үшін де, мемлекет үшін де, тіптен болашақ үшін де зардабы мол.
R-ақпарат