Қазақстанда еңбек адамын қорғау, әділ еңбекақы төленуін қамтамасыз ету және жұмыс берушілердің заң талаптарын сақтауын қадағалау мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі болып отыр. Осы бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстардың нәтижесінде 2025 жылдың басынан бері мемлекеттік еңбек инспекторлары 55,1 мыңнан астам жұмыскердің еңбек құқықтарының қорғалуына ықпал етті.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2025 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша республика аумағында 494 кәсіпорында 10,4 мыңнан астам жұмыскерге жалақы бойынша берешек бар екені анықталған. Жалпы берешек көлемі 2,6 млрд теңгені құрады. Бұл көрсеткіш еңбек заңнамасын сақтау мәселесінің әлі де өзекті екенін көрсетеді.
Жүргізілген тексерулер барысында түрлі ұйымдарда еңбек құқықтарының бұзылуының 8 мыңға жуық фактісі тіркелген. Анықталған заң бұзушылықтар жалақыны уақтылы төлемеу, еңбек шарттарының дұрыс рәсімделмеуі, еңбек қауіпсіздігі талаптарының сақталмауы және жұмыскерлердің әлеуметтік құқықтарының шектелуі сияқты мәселелерді қамтыды. Мұндай жағдайлар еңбек ұжымдарында әлеуметтік шиеленіс туындатуы мүмкін екені белгілі.
Анықталған фактілер бойынша еңбек заңнамасын бұзған кәсіпорындардың басшыларына орындауға міндетті 3 781 ұйғарым берілді. Сонымен қатар 470,7 млн теңгеден астам сомаға әкімшілік айыппұл салынды. Бұл шаралар жұмыс берушілердің жауапкершілігін арттыруға және заң талаптарын қатаң сақтауға бағытталған.
Қабылданған шаралардың нақты нәтижесі де бар. Жалақы бойынша берешекті өтеудің қатаң кестелері мен мерзімдерін белгілеу арқылы 10,1 мың жұмыскердің құқықтары қорғалды. Нәтижесінде оларға 2,2 млрд теңге көлемінде жалақы қарызы төленді. Бұл еңбек инспекторларының жүйелі жұмысының және мемлекеттік бақылаудың тиімділігін көрсетеді.
Бұдан бөлек, еңбек заңнамасының сақталуына мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету мәселесі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің тұрақты бақылауында. Жыл басынан бері мемлекеттік еңбек инспекторлары 5 886 тексеру жүргізіп, оның барысында 7 902 заң бұзушылықты анықтады. Аталған бұзушылықтардың 6 362-сі еңбек саласына қатысты болса, 1 495-і еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарының сақталмауына байланысты, ал 45 жағдай халықты жұмыспен қамту саласында тіркелген.
Қабылданған шаралардың нәтижесінде тағы 45 мың жұмыскердің еңбек құқықтары қорғалды. Бұл көрсеткіш еңбек қатынастарындағы әділдікті қамтамасыз ету, заң талаптарының орындалуын қадағалау және жұмыс берушілердің жауапкершілігін күшейту бағытындағы жұмыстардың маңызын айқындайды.
Мемлекеттік еңбек инспекторларының қызметі тек тексерумен ғана шектелмейді. Олар жұмыс берушілерге заң талаптарын түсіндіру, еңбек қатынастарын дұрыс ұйымдастыру бойынша әдістемелік көмек көрсету жұмыстарын да жүргізеді. Мұндай алдын алу шаралары болашақта құқық бұзушылықтардың азаюына ықпал етеді.
Еңбек құқығының қорғалуы – қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықтың маңызды көрсеткіші. Жұмыскер еңбегінің әділ бағалануы, жалақының уақытында төленуі, қауіпсіз еңбек жағдайының жасалуы азаматтардың мемлекетке деген сенімін арттырады. Бұл өз кезегінде қоғамдағы бірлік пен ынтымақты нығайтуға негіз болады.
Түркістан облысын қоса алғанда, еліміздің барлық өңірлерінде еңбек инспекторлары еңбек заңнамасының сақталуын қадағалау бағытындағы жұмыстарды жалғастыруда. Өңірлерде жүргізіліп жатқан тексерулер мен түсіндіру жұмыстары еңбек қатынастарын заң аясында реттеуге, жұмыс беруші мен жұмыскер арасындағы жауапкершілікті теңестіруге мүмкіндік береді.
Мемлекет тарапынан еңбек адамын қорғауға бағытталған мұндай жүйелі саясат әділдік қағидатын нығайтып, әрбір азаматтың құқығының қорғалуына кепіл болады. Заң талаптарын сақтау – тұрақты дамудың, ал еңбек адамына құрмет көрсету – ел болашағының берік негізі.