Қазіргі уақытта интернет алаяқтықтары әлемнің барлық елдерінде өзекті мәселеге айналуда. Қазақстанда да кибер алаяқтардың әрекеттері жиі кездеседі, оның ішінде Шымкент қаласы да бар. Қала тұрғындары жиі ұшырайтын кибер алаяқтық түрлері мен әдістері жылдан жылға күрделеніп, оларды болдырмау мақсатында құқық қорғау органдары түрлі шаралар қабылдауда. 2024-2025 жылдары Шымкент қаласында атқарылған жұмыстар мен статистикаға тоқталып, құқық қорғау органдарының атқарып жатқан міндеттері мен оның тиімділігін қарастырамыз.
2024-2025 жылдардағы статистика:
Шымкент қаласында кибер алаяқтық оқиғаларының саны 2024 жылы айтарлықтай артты. 2024 жылдың алғашқы алты айында қалада 600-ден астам кибер алаяқтық фактісі тіркелген, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 40%-ға көп. 2025 жылдың алғашқы айларында да алаяқтықтың саны өсе бастады. Бірнеше негізгі бағыттар бойынша қылмыс тіркелген:
— Фишинг (жалған сайттар мен хабарламалар арқылы жеке мәліметтерді алу): 30%
— Мобильді телефондар мен әлеуметтік желілер арқылы жасалатын алаяқтық: 25%
— Интернет дүкендеріндегі жалған сауда: 20%
— Қаржылық алаяқтық (инвестицияларды алу, жалған займдар мен несиелер): 15%
2025 жылдың басында бұл үрдіс сақталып, қала тұрғындары интернет арқылы жасалған алаяқтықтардан көбінесе қаржылық шығынға ұшырағаны белгілі болды.
Құқық қорғау органдарының шаралары:
— Интернет алаяқтыққа қарсы мониторинг және тексеріс: Құқық қорғау органдары 2024 жылдың басынан бастап Шымкент қаласындағы барлық интернет алаңдарын бақылауды күшейтті. Арнайы топтар құрылған, олардың басты мақсаты — кибер алаяқтарды ерте анықтап, олардың әрекетіне тосқауыл қою. Сонымен қатар, олар интернет дүкендеріндегі, әлеуметтік желілердегі және түрлі мобильді қосымшалардағы алаяқтық әрекеттерді тексереді.
— Қоғамдық ақпараттандыру: Полиция азаматтарды кибер алаяқтықтың алдын алу мақсатында қоғамдық ақпараттық кампаниялар жүргізеді. 2024 жылдың мамыр айында Шымкент қаласында «Кибер алаяқтыққа жол жоқ» атты республикалық акция бастау алды. Акция аясында тұрғындарға кибер алаяқтықтың түрлі түрлері мен оларға қалай қарсы тұруға болатыны туралы кеңестер берілді.
— Құқық қорғау органдары мен банктердің бірлескен жұмысы: Құқық қорғау органдары мен Қазақстанның ірі банктері бірлесіп, кибер алаяқтықты болдырмауға арналған жаңа жүйелерді іске қосты. Қазірдің өзінде банк карточкалары мен интернет-банкинг жүйелерінің қауіпсіздігін тексеру, биометриялық сәйкестендіру, сондай-ақ фишингке қарсы арнайы жүйелер енгізілді.
— Технологиялық жаңартулар: Кибер алаяқтыққа қарсы күресте жаңа технологиялар мен әдістерді енгізу басты назарға алынған. Мысалы, кибер алаяқтарды анықтау үшін қолданылатын жасанды интеллект (AI) жүйесі және заманауи қорғаныс құралдары әрбір интернет алаңында жұмыс істейді. Сондай-ақ, интернет-платформаларды және онлайн сауда алаңдарын жүйелі түрде тексеру бойынша жұмыстар күшейтілді.
Қала тұрғындарына арналған кеңестер:
Шымкент қаласының тұрғындары кибер алаяқтықтан сақтану үшін бірнеше қарапайым ережелерді есте сақтауы қажет:
— Жеке ақпаратты қорғаңыз: Құпия сөздеріңізді ешқашан бөгде адамдарға айтпаңыз және әлеуметтік желілерде жеке деректеріңізді ашық қалдырмаңыз.
— Әлеуметтік инженерияға қарсы тұрыңыз: Егер сізге күмәнді телефон қоңыраулары келсе немесе электронды поштада сілтемелер болса, оны ашпаңыз. Қосымша ақпаратты тек ресми көздерден ғана алыңыз.
— Ресми сайттарды пайдаланыңыз: Онлайн сауда жасау кезінде тек сертификатталған және қауіпсіз платформаларды таңдаңыз.
— Жаңарту және антивирус бағдарламаларын қолдану: Мобильді құрылғылар мен компьютерлердегі барлық бағдарламалар мен қосымшаларды үнемі жаңартып отырыңыз. Қауіпсіздік бағдарламаларын орнатып, жүйеңізді қорғаңыз.
Шымкент қаласында кибер алаяқтықтың деңгейі өскенімен, құқық қорғау органдарының қабылдаған шаралары бұл мәселемен күресуде үлкен рөл атқаруда. Құқық қорғаушылардың кибер алаяқтықтың алдын алу үшін жүргізіп жатқан жұмыстары қала тұрғындарының интернет қауіпсіздігін арттыруға мүмкіндік береді. Алайда, азаматтардың өздері де өз қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, интернетте абай болу қажет. Қоғамның бірлескен жұмысы мен ақпараттық қауіпсіздікке назар аудару арқылы кибер алаяқтықтың алдын алуға болады.
