Тәуелсіз Қазақстанның алдына қойып отырған басты мақсаттары- ның бірі — адамдардың жақсы түрмысын ic жүзінде қамтамасыз ететін қоғам орнату. Осы орайда эрбір адамға кәсіпкерлік еркіндік пен мүмкіндік туғызып, жоғары әлеуметтік мәртебеге жетуін қамтамасыз ету, зейнетақыны жэне жәрдемақыны арттыру бүгінгі күннің қажеттілігінен туындап отыр. Әлеуметтік саладағы басты міндеттер: үлттық байлықты көбейту, халықтың түрмыс-тіршілігі жөнінен дүние жүзіндегі озық дамыған елдермен арамыздағы артта қалушылық пен алшақтықты азайту, яғни технологиялық дамудағы жэне түрмыс жағдайы деңгейіндегі айырмашылықты қысқарту. Алайда, қоғамдық қатынастардың өзгеруімен жэне нарықтық экономикаға көшумен байланысты халықтың түрмыс жағдайы төмендеп кетті. Еліміздің экономикасының қүлдырауымен бай-ланысты еңбекақы, зейнетақы, жэрдемақы бүл жылдары тиісінші дэрежеде өспей, тауарларды ырықтандыру деңгейінен ондаған ece артта қалып қойды. Халықты жүмыспен қамту проблемасы күрделенді. 1991 жылдан бастап республикада жүмыссыздық ба-сталды. Әсіресе, ауылдық жерлерде кеңшарлардың таратылуына байланысты жүмыссыздық көбейді. Жастар жүмыс іздеп қалаға шүбырды. Қалаға келгенде де олар қарық болған жоқ. He баспана, не дайын жүмыс пен табыс жоқ, сенделіп жүріп, азын-аулақ саудамен, рэкетпен, үрлық-қарлықпен шүғылданып, мыңдаған қазақ жастары қылмыскерлер қатарын көбейтті. Қазақстанның элеуметтік саласындағы басты мәселелердің бірі — зейнетақымен қамтамасыз ету. Соңғы кезде елімізде зейнеткерлердің қатары едәуір өсіп, олардың саны 2002 жылы 3 млн. адамға жетті. Үкімет зейнетақы мәселесін шешу үшін үш бағытта бірқатар жүмыс жүргізді. Бірінші — зейнетақының бүрынғы қарыздарын жабу, екінші — зейнетақыны уақытында төлеу, үшінші — зейнетақы жүйесін реформалау. Бүл үш бағытта жүргізілген ic- шаралар бірсыпыра қайтарымын беріп, 1999 жылдың зейнетақы қарызын төлеуде бірқатар шаралар іске асырылды. Әсіресе, 7-8 ай бойы зейнетақыларын ала-алмай келген ауыл түрғындарына ерек¬ше көңіл бөлінді. Зейнетақыны одан эрі арттыру бағытында шара¬лар жүргізілді. Атап айтқанда, зейнетақының ең төменгі мөлшері 1998 жылы 3 мың теңге болса, 2000 жылы 4 мың теңгеге жетті. 2000—2002 жылдары зейнетақы төлемдерінің ең аз мөлшері үш мэрте артып, 23 пайызға өсті. 2003 жылдың басында Президенттің жарлығымен ең төменгі зейнетақы көлемі 5 мың теңгеге жетті. 2004 жылдың қаңтарынан төменгі зейнетақы мөлшері 5800 теңгені, ал орташа зейнетақы мөлшері — 8335 теңгені қүрады. Елімізде реформалау нәтижесінде аралас эрі ерікті жинақтаушы зейнетақы жүйесі қүрылып, ол өзінің тиімділігін көрсетті. 1,5 милли- оннан астам зейнеткер ынтымақты негізде зейнетақы төлемдерімен қамтамасыз етілді. Зейнетақы индексациялаумен бірге 2003 жылы оны саралап өсіру жүзеге асырылды. Жеке жинақ принциптеріне негізделген қамтамасыз етудің бір ғана түрі — жинақтаушы зейнетақы жүйесі ойдағыдай дамытылуда. 2004 ж. бір мемлекеттік жэне 15 жекеменшік жинақтаушы зейнетақы қорларындағы 6,5 млн. азаматтың жеке есепшоттарында 415,2 млрд. теңге зейнетақы жинақталды. Оның ішінде 115,7 млрд. теңгесі инвестициялық кірістен түскен. Халықтың зейнетақылық жинақтаулары түрақты түрде көбеюде, оның көлемі 2008 жылдың басында 1,1 триллион теңгеден асып түсті. Сөйтіп, біз зейнетақы жүйесін реформалауды табысты жүргіздік. Базалық зейнетақы төлемдерін есепке алғанда, ең төменгі зейнетақы көлемі 1998 жылдан бері 4,3 ece, ал зейнетақы төлемдерінің орта- ша көлемі 3,3 ece көбейді. 1,6 миллионнан астам адам мемлекеттік зейнетақыны республикалық бюджеттен алады (Егемен Қазақстан. 15.12.2008). Халықтың түрмысындағы маңызды көрсеткіш — түрғын үймен қамтамасыз ету. Бүрын да, қазір де түрғын үй адамдардың ең ба¬сты мүқтажы болып отыр. 90- жылдары республикада түрғын үй салу төмендеп кетті. Тек Қазақстан экономикасының 2000 жыл¬дан бастап ілгерілеуімен байланысты түрғын үй қүрылысы соңғы жылдары қайтадан көтерілді. 2002 жылы үй қүрылысына 29,4 млрд. теңге инвестициялық қаржы жүмсалды немесе 2001 жылмен салыстырғанда 7,9%-ке артты. Жаңадан 1402,7 мың шаршы метрді қамтитын 11,2 мың пәтер іске қосылды. Үй қүрылысы, әсіресе, Алматы мен Астана қалаларында кең өріс алды. 2004 жылғы көктемдегі Президенттің халыққа жолдауында республикадағы ap- зан үй қүрылысын кеңейту, үзақ мерзімге 9-10 пайызбен берілетін ипотекалық несиелер, жинақтаушы түрғын үй банкілерінің көмегімен мүмкіндігі төмен отбасыларын түрғын үймен қамтамасыз ету бағдарламасы жарияланды жэне оны іске асыру үшін Үкімет қазір қарқынды жүмыстар жүргізуде. 2005—2007 жылдары 19 млн. шаршы метрден астам түрғын үй пайдалануға берілді. Бүл жоспардағыдан 22 процентке артық. Осы уақыт ішінде елімізде 44 мыңнан астам пәтер салынды. Бюджеттік қаржы есебінен 6 мыңнан астам коммуналдық пәтерлер салынды. Қазақстан үкіметі кейінгі жылдары халықтың эл-ауқатын жақсарту, соныңішінде еңбекшілер мен қызметкерлердің жалақысын арттыруға назар аударуда. Экономиканың көтерілуі әлеуметтік міндеттердің үлкен кешенін шешуге мүмкіндік берді. Тек 2002 жылы орташа айлық 54%-ке, немесе 1999 жылғы 9400 теңгеден 18 мың 500 теңгеге дейін көбейді, ең төменгі жалақы көлемі 5 мың теңгені қүрады. Бүл жылдары үкімет, әсіресе, бюджеттегі меке- мелер қызметкерлерінің жалақысын көтеруге көңіл бөлді. 2002 жылы тек мүғалімдердің жалақысы 35%-тен астам көбейтілді. Бүл мүғалімдердің орташа айлық жалақысының мөлшерін 2000 жылғы 7 мың теңгеден 9300 теңгеге дейін үлғайтуға мүмкіндік берді. Мемлекет халық алдындағы әлеуметтік міндеттемелерін орындап келеді. Мемлекеттік бюджет есебінен зейнеткерлерді, мүгедектерді, асыраушыларынан айырылған жэне басқа да санаттағы түрғындарды элеуметтік жағынан қамтамасыз ету жүзеге асырылуда. Олардың барлығы 3,5 миллион (немесе барлық түрғындардың 23,6%) адамнан асады. 2004 жылы 1999 жылмен салыстырғанда әлеуметтік қамтамасыз ету шығындары 1,5 ece көбейді. Бүл қазақстандықтардың кірісін айтарлықтай арттыр- ды, оған мынадай өсім индикаторлары дәлел болады. 1999—2004 жылдары ең төменгі жалақы көлемі 2,5 ece (2605 теңгеден 6600 теңгеге дейін); төменгі зейнетақы көлемі — 1,9 ece (3000-нан 5800 теңгеге дейін); орташа жалақы — 2 ece (11864-тен 26048 теңгеге дейін); орташа зейнетақы көлемі — 2 ece (4104-тен 8529 теңгеге дейін); күнкөріс шегі — 1,5 ece (3394-тен 5394 теңгеге дейін); орта¬ша мемлекеттік әлеуметтік жэрдемақы көлемі — 1,3 ece (3441-ден 4670 теңгеге дейін) өсті (Назарбаев H. Жаңа кезең — жаңа экономи-ка. // Егемен Қазақстан, 16.12.2004). Түтастай алғанда, 90- жылдардың аяғымен салыстырғанда 2007 жылы әлеуметтік қамсыздандыруға шығындар 3 еседен астамға өсті. Халықтың денсаулығын сақтау жэне оның деңгейін көтеру мақсатында Президенттің жарлығымен 2002 жыл — Денсаулық жылы деп жарияланды. Денсаулық жылының аясында ауылдағы көптеген медициналық мекемелер жөндеуден өтті. Денсаулық сақтау саласының 88 нысаны жаңадан салынды. 2002 жылдың тағы бір ерекшелігі жеке Денсаулық сақтау министрлігі, Санитарлық- эпидемиологиялық бақылау жэне Фармация комитеті қүрылды. Жал-пы, 2000—2002 жылдары денсаулық сақтау саласынреспубликалық бюджеттен қаржыландыру екі еседен астамға, жергілікті бюджеттен — 50%-ке дерлік үлғайды. Ал 2007 жылы ғана республика бойынша 23 денсаулық сақтау нысаны салынды. Соңғы он жылда (1997—2007) мемлекеттің денсаулық сақтау саласына шығыны 13 ece өсіп, 2007 жылы 338,5 миллиард теңгені қүрады. 1991 жылдан бері денсаулық сақтаудың 290 нысаны салы- нып немесе қайта жөнделіп, оларға 100 миллиард теңгеден астам қаржы жүмсалды. Соңғы бес жылда алғашқы көмек көрсету буынын қүрал-жабдықтармен жэне медициналық техникамен жарақтандыру 3 есеге жуық өсті. Егер осыдан 10 жыл бүрын 1200-ге жуық ауылдық елді мекен медициналық қамтамасыз етусіз қалса, қазіргі уақытта ауылдықтар жер-жерде медициналық көмекпен қамтылып отыр. Түрғындарға тегін медициналық қызмет көрсетуді қаржымен қамтамасыз ету көлемі кепілдендірілді жэне 2003 жылдан бастап өткен кезең ішінде мемлекеттің осыған бағыттаған шығыны 3 есеге артты (Егемен Қазақстан. 15.12. 2007). Денсаулық сақтауды рефор-малау мен дамытудың 2010 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарла- масы табысты жүргізілуде.
2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауында (Егемен Қазақстан, 2005 ж. 19 ақпан) атапкөрсеткеніндей: Бүкілдүниежүзілік банктің жіктемесі бойынша қазіргі уақытта Қазақстан кірісі орта деңгейдегі елдердің тобына кіреді. Егер өмір сапасының негізгі көрсеткіштерін салыстыратын болсақ, онда соңғы 10 жылда (1995- 2005 жж.) қазақстандықтардың орташа ақшалай кірісі 5 ece; ал орта айлық жалақысы 6 есеге жуық; ең төменгі табыс мөлшері 25 ece; зейнетақылардың орташа айлық мөлшері 4,6 ece; жеке түлғалардың банктердегі депозиттері мен бір кісінің жасайтын салымының көлемі тиісінше 35 жэне 37 ece өскенін көреміз. Экономикамыздың қарқынды өсуі мемлекеттік шығыстардың әлеуметтік бағдарлануын едэуір кеңейтуге мүмкіндік берді, мүның өзі экономикамыздың айтарлықтай бекемдік деңгейіне жеткенін айғақтайды. Түтастай алғанда, 1997 жылдан 2007 жылдың аяғына дейінгі кезеңде еңбекақының ең төменгі мөлшері 4,5 еседен астамға өсті, орташа айлық номиналды еңбекақы 8,5 мың теңгеден 50 мың 800 теңгеге дейін — 6 есеге жуық артты. Барлық соңғы жылдар бойын¬да орташа еңбекақы деңгейі жонінен Қазақстан ТМД-да көшбасшы елдердің бірі болып табылады. 2002 жылдан бастап реформалау жүзеге асырылып, бюджет саласы қызметкерлерінің еңбекақысын өсіру үрдісі қалыптасып келеді. Оның деңгейін жүйелі арттырудың арқасында 2007 жылы бюджетшілердің еңбекақысы 2,5 еседен астамға артты. Мемлекеттік элеуметтік жэрдемақының орташа көлемі 1998 жылдан бері 3 есеге жуық ості. Бүгінде 630 мыңдай адам мемлекеттік элеуметтік жәрдемақы алады. Жалпы алғанда, ел экономикасы 2001 жылдан бастап жылына орта есеппен 10 пайызға осіп отырды. Бүл өте үлкен де жедел өсу болып саналады (ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы 6 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауынан.— Егемен Қазақстан, 7.02.2008). Еліміздегі элеуметтік ахуал да түрақты қалпында. 2000 жыл¬дан бастап, 2008 жылға дейін мемлекеттік бюджеттің білім беру- ге, денсаулық сақтауға жэне әлеуметтік қамсыздандыруға арналған шығындары 5 еседен астам үлғайды. Біздің 5 миллионнан астам азаматтарымыз мемлекеттік әлеуметтік қорғаумен қамтылып отыр. Бүл көрсеткіш осыдан бес жыл бүрынғыға қарағанда екі есеге артық. Ал осы жылдар ішінде Қазақстанда жүздеген, мыңдаған жаңа кәсіпорындар пайда болды. Қазіргі кезде автомобиль қүрастыратын, оның ішінде жеңіл автокөліктер де қүрастыратын бес кэсіпорын жүмыс істейді. Бүгінде Қазақстанда радиотехника мен компьютер де қүрастырылады. Жиһаз жасау өнеркәсібі, қүрылыс индустриясы жэне басқа салалар серпінді дамуда. Сөйтіп, қорыта келгенде, тәуелсіздік жылдары Қазақстанда алғашқы жылдардағы кездескен көптеген қиыншылықтар мен қайшылықтарға қарамастан экономиканы дамытуда, элеуметтік мэселелерді шешуде біршама жүмыстар атқарылды жэне елеулі табыстарға қол жетті. Соның нәтижесінде біздің еліміз ТМД мемлекеттерінің арасында өзінің әлеуметтік-экономикалық дамуы жағынан алдыңғы қатарға шығып отыр. Қазақстан бүгін әлемнің ең серпінді дамып келе жатқан елдерінің бірі саналады. Еліміз әлемдегі бэсекеге барынша қабілетті елу мемлекеттің қатарына ену жөніндегі міндеттерді шешуде айтарлықтай ілгері жылжыды. Біздің мемлекет тэуелсіздіктің он алты жылында экономикалық, элеуметтік қуатты реформаларды жедел де тиімді іске қосып, қай салада да ТМД елдері ішінде көшбасшы атанды. Ең ауқымды мақсаты әлеуметтік бағдарланған экономика мемлекеттің формирующемся нарықтық шаруашылықта Украина қызметі болып табылады әлеуметтік қорғау бойынша қоғамның барлық топтары мен стратегиясын әзірлеу бойынша тиімді әлеуметтік саясат. Нысаны, оны іске асыру ретінде нақты іс-қимыл салты, мемлекет, воплощенный әлеуметтік саясатты барлық саласын қамтитын экономикалық қатынастар. Бар кейбір мәселелерді реттеуге жұмыспен қамту және халықты әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету. Осы жұмыста қарастырылып, осындай маңызды проблемалар ретінде тұрақсыздық, еңбек нарығында және мүмкін еместігі қамту, әлеуметтік қорғау, халықтың барлық топтарын негізделген болмауына қолайлы нормативтік-заңнамалық базаны, қаржыландырудың жетіспеушілігіне және басқа да қиындықтар кездеседі, олар зиждутся және қалыптасқан саяси-әлеуметтік атмосферада біздің қалыптасатын пайда болатын нарықтық қатынастар мен накалившейся криминогендік ахуалдың қоғам, ол майдың дағдарысқа байланысты мемлекеттік билік. Ол қиын жағдай елде көп және шаралар күшейіп естіледі, онда халықты әлеуметтік қорғау. Мұндай қорғау табандылықпен сұрайды, оны талап етеді. Күрделілігі ережелер мұндай жағдайда мәміле деп, егер елде экономикалық құлдырау байқалып, өндіріс төмендеп, азаяды құрылатын ұлттық өнім, онда мүмкіндігі үкіметтің қосымша қаражат бөлуі үшін халықты әлеуметтік қорғау өте шектеулі. Мемлекеттік бюджетке түсетін жүктеме артады, үкімет мәжбүр жүгіну ұлғайту, салықтарды және осыған байланысты төмендейді кірістер жұмыс істейтін.. Ал бұл туғызады жаңа әлеуметтік кернеу. Үшін исправит мұндай жағдай жеткіліксіз тілегі адамдарды алуға әлеуметтік қорғауды невзгод нашарлап отырған өмір сүру, сондай-ақ жеткіліксіз ниет және уәде үкіметінің өмірін жақсарту. Проблема болуы мүмкін толық шешілген кезде ғана экономика пойдет жоғары болмақ құруға кем дегенде игіліктер қажет адамдарға. Бұл, сайып келгенде тұрады спасение. Бірақ не істеу керек-ге дейін болған кезде, экономика, орналасқан спаде қабілетсіз қажеттіліктерін қанағаттандыру бүкіл халықтың благах мен қызметтер? Қалай адамдарға көмектесу тап ауыр бедственное состояние және кімге дәл көмектесу керек? Алдымен түсінуге, егер азайтуға өндіріс игіліктер және қызметтер, елдегі және бір мезгілде шет елдерден көмек, егер сатып алу импорт бойынша өтеуге қабілетті емес, мұндай төмендеуі, ал қорлар мен резервтер жеткізілді-ден төмен болса, онда алдын деңгейін төмендету өмір сүру мүмкін емес. Соншалықты нақты болмаса осы міндет толық әлеуметтік қорғау барлығы халықтың тұтынуды азайту игіліктер мен қызметтердің жалпы алғанда, бір адамға. Бұдан, егер біз тырысамыз игіліктер беруге қажетті, желаемом саны бір болса, көрінеу ұтылмайды басқа кімге бұл игіліктер емес достанутся. Сондықтан үкімет пен халық түсінулері тиіс, — деп атап поголовная әлеуметтік қорғау-халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі жағдайында экономикалық құлдырау мүмкін емес. Дұрыс, туралы айтуға әлеуметтік қолдау көрсету халықтың жекелеген жіктері мен топтарының неғұрлым оған мұқтаж. Сөздің кең мағынасында әлеуметтік осал болып саналады адамдар бар табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен. Қатаң айтқанда, жатқызу кезінде сол немесе өзге де топтар, адамдардың әлеуметтік жағынан аз еді ескеру ғана емес, олардың ағымдағы ақшалай табыстар мен ақша жинау, жинақталған байлық деп аталатын мүліктік ценз. Алайда, өйткені алу туралы нақты мәліметтер мүліктік жағдайы, адамдардың қиын, пайдалануға тура келеді критерий ретінде сипаттайтын материалдық жағдайы, адам, оның ресми ақшалай табыс. Қалыптасқан тәжірибеде әлеуметтік осал болып саналады отбасы төмен ақшалай табыс, отбасы мүшесінің ( көбінесе бұл-көп балалы отбасы), отбасы, асыраушысынан айырылған, ана балаларды тәрбиелейтін жалғыз, мүгедектер, қарттар, зейнеткерлер алатын жеткіліксіз құралы, студенттер тұратын стипендиясына, жұмыссыздар, зардап шеккен адамдар, табиғи апаттардан, саяси және әлеуметтік қақтығыстар, заңсыз қудалау. Бірқатар жағдайларда әлеуметтік осал топтарына жатқызады. Барлық бұл адамдар мұқтаж әлеуметтік жағынан қолдау, қоғам, билік, үкімет. Әлеуметтік қолдау көрініс болуы мүмкін түрлі нысандары: ақшалай түрде көмек көрсету, материалдық игіліктер, тегін тамақ пана, баспана, медициналық, заңдық, психологиялық көмек, қамқорлық, қамқорлық, бала асырап алу. Мәселе кімге, қандай түрлері мен нысандары, қандай көлемде әлеуметтік қолдау көрсету, қатарына жатады қиын әлеуметтік экономика.. Өйткені барлық ниет білдірушілерге көмек алуға және оған мұқтаж жай ғана көмектесу мүмкін емес, онда бірқатар экономистер мен әлеуметтанушылар кеңес мұндай рецепт: «Көмектесу ғана емес, көмектесе алады» өзіңе. Әрине, оңай анықтауға, кім қабілетті және қабілетті емес көмектесе өзі, бірақ рецепт назар аударуға тұрарлық. Кезеңінде нарықтық экономикаға көшу өткір мәселе пайда халықты бағалардың өсуі (инфляция) мен жұмыссыздық. Үшін бағаның өсуі тауарлар мен қызмет приводил — катастрофическому тұтынуды азайту және өмір сүру деңгейін, ішінара қолданылады индекстеу табыс. Бұл жалақы, зейнетақы, стипендия және басқа да табыс түрлері ұлғаюда өсуіне байланысты бөлшек сауда бағалары. Өкінішке орай, өндірістің құлдырауына не үкімет, не кәсіпорынның мүмкіндігі жоқ табыстарын көтеруге, дәл кезінде сонша рет қанша повышаются цены. Өйткені тауарлардың саны азаяды, онда төлем шамадан көп ақша әкеледі наводнению нарық, ақша массасы және соның салдары ретінде инфляция. Мемлекеттік жұмыспен қамту саясаты және оның тиімділігін қарастырдық еңбек нарығы ретінде тең, тәжірибесі және ұсыныс уравниваются көмегімен тербеліс еңбекақы деңгейін, ал жұмыссыздық ретінде жеңілдететін мән-жай туындаған табиғи ұмтылысын қызметкерлерінің табу үшін ең үздік орны. Жиырмасыншы жүзжылдықта бұл мүмкін емес, ұжымда еңбек нарығы «откуп» табиғи нарықтық күштер. Наиважнейшими себептері дамыту және жандандыру саласындағы мемлекет қызметінің қарастырады, олар:
1) ҒТР және рөлін арттыру адам қоғамдық өндірісте;
2) қамтамасыз ету және жалпы шарттардың молықтыру, соның ішінде жұмыс күшін ұдайы өндіру;
3) қамтамасыз ету кәсіпкерлік қажетті кадрлармен;
4) қажеттілігі компромиссности және жұмсарту әлеуметтік қақтығыстар;
5) дамытуға ықпал ету және жетілдіру қоғамның интеллектуалдық әлеуетін;
6) тежеу қажеттілігін нарықтың монополиялану;
7) әсері идеялар мен нақты әлеуметтік жетістіктерге (болмауы айқын жұмыссыздық — ең алдымен,) капитализм. Нақты және әлеуетті жұмыссыздықтың ауқымы Украинадағы түрлі нысандары орасан зор. Мамандардың пікірінше, тек жасырын нысаны жұмыссыздық (ол кезде үш жұмыс орындайды бір) жетеді шекарасында, бұрынғы КСРО-ның 37 млн. адам. Егер еңбек өнімділігінің деңгейі біздің қоғамда көтеруге жалпы әлемдік көрсеткіштеріне (басында 90 жж. бір шахтердің тура келді 320 б. өндіру-тау көмір, АҚШ — та- 7,143 т. Бір айналысатын ауыл шаруашылығында КСРО-да алар өз еңбегімен асырау ғана 15 адам, ал АҚШ-та — шамамен 90 адам, және т. б.), онда жұмыссыз болар еді 30-дан астам млн. адам. 1988 ж., мамандардың есебі бойынша, 131 млн. адам жұмыспен қамтылған халық шаруашылығында, 16 млн. адам болды, артық өндірісте. Олар покрывалась жалпы қажеттілігі кәсіпорындардың жұмыс күшіне болған, олардан керек болды адамдар үшін сельхозработ, аумақты тазалау және басқа да өндірістік емес. Экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың саны Украина 1995 жылдың соңына дейін құрады 24 млн. адам, немесе жалпы санының 49%. Оның ішінде 22 млн. адам (91,8%) жұмыспен қамтылды, экономика мен 2 млн. адам (8,2%) болды айналысу, бірақ оны белсенді іздеген. Ресми тіркелген органдарында қызмет жұмыссыз ретінде жұмыспен қамту 1,6 млн. адам, немесе 3,2% экономикалық тұрғыдан белсенді халық. Өсуі, толық жұмыспен қамту (1993 жылы — 5,3%; 1994 жылы — 6,4% жұмыс істейтін). Екінші жартысында, 80-ші жылдардағы КСРО-да анықталған және ресми мақұлдау тұжырымдамасы тиімді жұмыспен қамту. Бұл поголовная, әлеуметтік бағдарланған жұмыспен қамту, оның негізгі компоненттері: қысқарту (тарату болашақта) ауыр, примитивного, біліксіз еңбек ынталандыру; жұмыспен қамтудың икемді нысандарын мүмкіндік береді қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша жұмыс істегісі келетін барлық соншалықты, олар қаншалықты осы тілейді қалыптастыру; әлеуметтік әріптестік жалданып жұмыс істейтін әкімшілігімен мүмкіндігін қарастыратын келіссөздер жүргізу жағдайлары бойынша және еңбек ақы төлеу; таңдау еркіндігі, жұмыс орны тұрғысынан меншік нысаны (мемлекеттік кәсіпорын, жеке меншік, кооперативтік және т. б.); — мен байланысын күшейту, еңбекке ақы төлеу түпкі нәтижесі, жою қағидатын төлеу шығу үшін, жұмыс орны; қоғамдық тану толыққанды отбасында жұмыс; кіріспе минимум және тарату максимум заработной платы. Тиімді жұмысбастылық — бұл модель дамыту және пайдалану, білікті, қымбат және мобильді жұмыс күшін қалыптастыруға бағдарланған қайта бағалауға, оның өсіп келе жатқан материалдық-тұрмыстық қажеттіліктерін. «Үлкен» тұжырымдамасын іске асыру жұмыспен тиімді атқаруға тиіс государственная служба трудоустройства құрылған мемлекет жұмыспен қамтуға жәрдемдесу Қоры. Ұйымдастыру қажет, сондай-ақ қызметін болжау процестерді болып жатқан оқиғалар саласындағы сұраныс пен ұсыныс еңбек, бағдарламалар әзірлеу, түрлендіру нысандарының барлық деңгейдегі білім беру және оқыту, даярлау және қайта даярлау жұмысшы кадрлар. Саясат тиімді жұмыспен қамту болып табылады ұтымды, әлеуметтік бағытталған, нарықтың талаптарына сай жұмыс күшін қалыптастырады. Басшылығының қызметін Украинаның реформа жылдары бағытында тиімді жұмыспен қамту әрқашан болды половинчатый, көбінесе тек декларативтік сипатта. Атап айтқанда, бұл нақтыланбаған нақты қолдау жасырын жұмыссыздық бөлшектерін мақсатында, бір жағынан, болдырмау құлама увольнений және қолдау, ең болмағанда минималды өмір сүру деңгейін, адамдардың, бір жағынан, шығару, осы шеңберінен жүйесінің әлеуметтік көмек жағдайында созылмалы тапшылығын қаржыландыру. Екіншіден, бүгінгі таңда басты функциясы ФСЗ болып табылады тіркеу және есепке алу жұмыссыздар, оны еш қарастыруға болмайды құралы ретінде еңбек рыногындағы белсенді саясат. ФСЗ әзірледі бірқатар шаралар мазмұндалатын жыл сайынғы бағдарламалары халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу. Алайда, жиынтығы осы шаралардың, сондай-ақ оның тиімділігін шектелген. Мысалы, идеясы қолдау және жаңа жұмыс орындарын құру — кемінде декларация, егер ол қарама-қайшы жүргізетін құрылымдық саясат. ФСЗ қабілетті емес қолдау Шағын және Орта бизнес, егер үшін қажетті экономикалық жағдайлар. Ұлғаюына, жұмыссыздық біздің қоғамда болып табылады саясат, бағытталған қаржылық-несиелік экономиканы тұрақтандыруға, ұстау, инфляцияның өсуі. Әлемде мұндай бағыт мемлекеттің ішкі саясатының төмендеуіне ықпал етеді, жұмыс күшіне сұранысты арттырады жұмыссыздардың. Ең алғашқы қадамдар нарықтық экономикаға оның басын басқа, өзге, тағы бір саласындағы салыстырмалы әлеуметтік әл-ауқатын бұрынғы жүйесі шаруашылық — толық жұмыспен қамту. Бұл Проблема тек күрделі бірге қозғайды ұстанымдары бұрынғы экономикалық жүйе, исключавшей жұмыссыздықты, қалай болғанда да, жасырын тарта артық. Атап өту керек, жұмыссыздық, біз бетпе-бет, байланысты емес, техникалық прогресс немесе артық өндіру дағдарысына, бұл қалай пайдаланылады нарықтық экономикада, ал факторлармен келісілген терең деформацияларын, халық шаруашылығын дамытуда.Егер Батыста жұмыссыздық туындайды жағдайында тауарларды артық өндіру және салыстырмалы узости нарық нәтижесі не болып табылады жұмыс күшіне сұраныстың құлдырауы, онда біздің жағдайда жағдай түрлі болады.Қысқарту жұмыспен қамту қазіргі заманғы Украина бірінші кезекте апаттық өндірістің құлдырауымен, реформа жылдары. Айта кету керек, қысқарту ЖІӨ соқтырмауы мүмкін емес болып табылады қысқарту қаржылар әлеуметтік бағдарламаны және күрт құлдырауы халықтың өмір сүру деңгейін. Мұндай ереже құрады базасын құрылымдық жұмыссыздық тән біздің преобразующейся экономика. Және мұнда, әлбетте, туралы процесінде ғана емес, қиын және болезненном, бірақ өте затяжном, өйткені жою терең құрылымдық ауытқулар қысқа мерзімде мүмкін емес. Дегенмен, бұл жою жоймайды жұмыссыздық проблемасын толығымен. Соңғы тек елбасымен бірге нысанды тән кемелденген нарықтық ортаны жұмыскерлердің босатылуы жүреді, ең алдымен, әсерінен ұсыныстарды іске асырылатын ғылыми-техникалық прогресс және қарқындату өндіріс. Жою деформация халық шаруашылығының талап етеді үдемелі өсу тауар өндірісінің пайда болған жаңа кәсіпорындардың, фирмалардың, соның ішінде Шағын және Орта бизнес кәсіпорындары. БҰҰ-ның деректері бойынша әлемде экономиканың осы секторында жұмыспен қамтылған 50% — дан астам халықтың жасай отырып, бұл 60% — ға дейін ЖІӨ-нің. Алайда, бұл кәсіпорындарға мемлекеттік қолдау көрсету қажет — жеңілдікті несие және салық салу, инвестициялар, құқықтық база, бұл мүмкіндік береді тез алынуын бойынша тізбегіне іскерлік белсенділік бірінші кезекте: құрылыс материалдарын өндіру, тұрғын үй салу және жөндеу, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу, конверсиялау, қызмет көрсету саласындағы және т. б. Бас тарту қондырғысының толық жұмыспен қамту жоғалту білдіреді маңызды әлеуметтік кепілдіктер барлық салдармен. Мұнда талап етіледі егер толық болдырмау мұндай жоғалту (бұл мүмкін емес), онда, кем дегенде, әлсіреуі порождаемых онымен құбылыстар. Қажет іс-шаралар кешені упорядочивающих процесі бермейтін жұмыссыздық болуға бұқаралық мүмкіндік беретін тиімді жүргізу, қызметкерлердің қайта мамандануын сақтауға, олардың жұмыс іздеу кезеңінде, белсенді түрде жаңа жұмыс орнын құруға және т. б. байланысты бірінші кезекте осы экономикалық тұрақтану (қайтару — дореформенному өндіріс деңгейі), ал тұрақтандыру түбінде экономикалық пропасти. Төмендеуі күрделі салымдарды мемлекеттік ауқымда (ал ол сөзсіз мәселелерді шешу кезінде қаржылық тұрақтандыру және жою бюджет тапшылығын) бірнеше болуы мүмкін өтелуі белсенді инвестициялық саясатымен, жергілікті, аймақтық билік. Қазір бірінші кезекте қамтамасыз ету көзделіп отыр ысырапты өтеуге оплате труда. Әңгіме, ең алдымен, зейнетақы, жұмыссыздық бойынша, выплате подъемных жаңа тұрғылықты жерінде, демалыс жәрдемақысын т. б. келіп тіреледі қаржыландыру көздері, жұмысын жақсарту, жұмыспен қамту қызметтерінің жүйесін құру, кадрларды қайта даярлау, ақпараттық орталықтар, сосредоточивающих туралы деректер излишках жұмыс күшінің және оған қажеттілігін. Қазіргі уақытта кәсіпорын төлейді өз табыстарының бір бөлігін қалыптастыру үшін жұмыспен қамту қоры. Бұл аударымдар көзделіп отыр, сіздікі негізінен жұмыссыздық бойынша жәрдемақы, кадрларды қайта оқыту, ұстау және қызмет жұмыспен қамту. Неғұрлым перспективалық және тиімді ұсынылады жүйесі экономикалық жеңілдіктер кәсіпорындар өздері жасайды өзінде қосымша жұмыс орындарын және трудоустраивают высвобождающих қызметкерлердің переобучают. Бұл марапат осындай кәсіпорынның босатылуы тиіс салықтардың бір бөлігін алуға жеңілдікті инвестициялар астында өсім жұмыс орындарын және басқа да артықшылық. Егер кәсіпорын (кез келген меншік нысаны) выталкивает артық жұмыс күші болса, оның алты айлық ұстау енгізілуі тиіс муниципалдық органдар, олар перераспределяют және переподготавливают жұмыстан босатылған адамдар. Жұмыс берушінің пайдалы қоюға алдында балама: жаңа жұмыс орындарын құруға өз кәсіпорында немесе төлеуге мазмұны өзінің бұрынғы жұмыс. Дәл осындай механизм, айтпақшы, бар Швеция, қайда, қалай және Жапония, жұмыссыздық деңгейі айтарлықтай төмен мемлекеттерде нарықтық экономикасы дамыған. Заңнамадағы кейбір ТМД республикалары қарастырылған, бұл сома қаражат жұмсалған кәсіби даярлауды және қызметкерлердің қайта мамандануын, табыстан шегеріледі салық салынатын пайда. Үміт бар, бұл шара әсер етеді процестер еңсеру бұқаралық жұмыссыздық.
R ақпарат