Жас­тар — бұл мемлекеттің негізгі тірегі бо­ла оты­рып, болашақта ел басқаратын ұрпақ өкілдері.

Ке­нет­тен емес, БҰҰ Мыңжылдық да­му бағдарламасындағы негізгі шешуіші мәселе ретінде – жас­тар олардың қалыпты өмір сүруі, денсаулығы, тиімді еңбек етуі секілді мәселелер қозғалған.

Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Жаңа Қазақстанды» құруда жастардың да үлесі зор екенін айтқар болатын.  Осыған орай,  мемлекет басшысының тапсырмасымен жастарға арналған жаңа жүйе,  яғни Жастар ресурстық орталықтары үшін сапа белгісі пайда болды.

Бастаманың басты мақсаты — дамуға ынтасы бар жастардың ресурстық орталықтарын анықтап, іріктеп, қолдау мен жастарға сапалы қызмет көрсету болып табылады.

Ал бастамаға ниет етіп, қатысқысы келетін жастар орталықтары алдымен арнайы сайт арқылы онлайн түрде өзін-өзі бағалап, сол бағалаудың нәтижесінде сарапшылар арнайы хабарласып,  қосымша сұхбаттасу жүргізе алады. Бір ескерерлігі,  онлайн түріндегі бағалаудан өткен жастар орталықтары сарапшының хабарламасына дейін жұмыстарының кемшін тұстарын жетілдіріп,  қосымша іздене алады.  Содан кейін сарапшының берген бағасына орай,  арнайы үш белгілінің бірін иемденеді.  Мәселен,  үш деңгейдегі белгілер:

— Алтын белгі (белгіленген өлшемдерге тоқсан бір пайыздан жүз пайызға дейінгі сай келетін орталықтар)

Екінші,  күміс белгі (белгіленген өлшемдерге жетпіс бір пайыздан тоқсан тоғыз пайызға сай келетін орталықтар)

Үшінші белгі қола белгі, ал ондағы белгіленген өлшемдерге елу бір пайыздан жетпіс пайызға сай келетін орталықтар іліне алады.

Осыған сәйкес, барлық жастар орталықтары сапа белгісінің өлшемдер мен индикаторлары арқылы өз жұмыстарын бағалай отырып, соның нәтижесінде қызметтерін одан әрі дамыту құралы ретінде де қарастыра алады.

Ал сапа белгісінің жоғары өлшемдеріне сай келетін орталықтар «Ұлттық жастар орталықтарының лигасы» құрамына кіру арқылы басқа орталықтарға үлгі ретінде танылады. Әрі сол жоғары сапа өлшемдері арқылы көрінген орталықтар арқылы өзге де жастар ресурстық орталықтары құрылып, дамуына негіз болатынына сеніміз мол. Осы орайда, жастар орталықтарына тіркелу сайты https://jashome.org/ru/resursy/jastar-belgisi осы сілтеме арқылы жүзеге асады.

Тағы бір айта кететін жайт, Жастар ресурстық орталықтарының өзін-өзі бағалаудан өтуі үшін арнайы талаптар қарастырылған. Жалпы, жастар ресурстық орталықтары не үшін қажет десек, біріншіден, жастар орталықтары осал топтар мен жұмысы әлсіз топтарға назар айрықша назар аудара отырып, олардың тәжірибесін жетілдіріп әрі әлеуетін арттыру мақсатында тікелей жұмыс істеу болып табылады. Бірақ жастар ресурстық орталықтары кез келген орталықтармен жұмыс істей алмайды. Яғни, барлық орталықтарды қамти алмайды. Сол себепті, арнайы сайт ашылып, жастар орталықтарының өзін-өзі бағалауы нәтижесінде, іріктелініп, таңдалады.

Сондай-ақ, жастар ресурстық орталықтары көпбалалы отбасылармен, зейнеткерлермен көбірек жұмыс жасайды. Сол себепті, Жастар ресурстық орталығы жастармен тіклей жұмыс істеу арқылы барлығын бағдарлап, қамти алады. Және оған тек 14 жас пен 28 жас аралығындағы жастар ғана жұмыс жасай алады.

Сонымен қатар Жастар ресурстық орталықтары жастардың қажеттіліктері мен мүдделерін қалай қамти алады? деген сұраққа келсек, алдымен жастар орталықтарының бағдарламалары мен қызметтері жастардың қажеттіліктеріне сәйкес болуы қажет. Әрі жаңашылдық пен қызықты методтар көп болғаны дұрыс. Сол себепті, жастар орталықтары бағдарламаға қатыспас бұрын бастан-аяқ жобамен танысып, толығырақ зертеуі тиіс. Яғни, қажеттіліктерді бағалауды біріншіден, мақсатты аудитория арасында онлайн және қағаз жүзінде сауалнама жүргізу арқылы біле алады. Екіншіден, фокус-топтық мәселелерге келгенде, оны  топпен бірге талқылай алуы тиіс.

Одан кейін бұршақтарға дауыс беру, шеберхана әдісі, брейн-шторм секілді шығармашылық әдістерді жүргізе білуі қажет болып саналады. Ол үшін өз жұмысын дұрыс жоспарлай алу маңызды. Ал өз жұмысын дұрыс жоспарлау үшін орталықтың ақпараттық, жобалық, білім беру қызметі 2 не 3 жылға арналған орта мерзімдегі кезеңдегі бағдарламаға сәйкес келуі керек.

Осы орайда, іс-шаралар жоспары яғни кестесіне де мән беру маңызды. Ол үшін орталықтың бағдарламасы негізінде әзірленген және оны мәні бойынша орындауға бағытталған қызқа мерзімдегі кезеңге арналған іс-шаралар кестесі құрылады. Жұмыс кестесінің қызметі тұрақты әрі сенімді болу үшін жастар ресурстық орталықтарының  бағдарламасы да маңызды саналады. Ал Жастар ресурстық орталықтарының жұмысы нық әрі күмән туғызбас үшін ондағы жұмыс ағымдағы жағдайды яғни, SWOT-ты талдай алуы маңызды.  Содан соң Жастар ресурстық орталықтарының миссиясы, жұмыс принциптері, бағдарламаның мақсаты, Жастар рестурстық орталықтарының жұмыс жасаудағы негізгі бағыттары мен күтілетін нәтиделері де болуы маңызды саналады.

Жастар орталықтарындағы өзін-өзі бағалауға қатысты мына бір жайтты да ескере кеткен жөн. Мәселен, көп орталықтар өзін-өзі бағалауда қызмет етулерінің айрықша форматтары мен әдістері арқылы сарапшылардың іріктеуінен өтіп жатады. Мысалыға кейбір орталықтар жастар жобалары арқылы жақсы жұмыс жасаса, бірі аутрия-жұмыс, бейресми жастар топтары мен бірлестіктері арқылы көзге түсіп жатады. Тіпті кейбірінде жастар лагерлерін жүйелі ұйымдастыру қабілеттері жоғары болса, кейбірінде ақпараттанды мен кеңес беруі, сондай-ақ білім беру бағдарламалары жоғары бағаланып жатады. Мұның барлығы барлықжастар ресурстық орталықтарында болуы мүмкін емес. Сол себептен, жоғарыдағы көрсетілген сайт арқылы, орталықтар нәтижесі шыққанша, жұмыстарын толық жетілдіре алады. Кейбір жастар ресурстық орталықтарында адам саны бес не он адамнан құралуы мүмкін. Тіпті кейбірінде жиырмаға жуық адам да болады. Бірақ қанша адам болса да, өзін-өзі бағалауға қатысушы барлық топтар жұмыстарын біркелкі әрі жүйелі түрде ұйымдастыра білу керек. Ол үшін алдымен жиырма пайыз әкімшілік жұмысқа, сексен пайызын жастар ісіне арнайды.

Ал қандай өлшенетін көрсеткіштер болуы тиіс? Деген сұраққа келсек, жастар ресурстық орталықтарын тиімді бағалауда біріншіден, әмбебап болып табылатын және жеке жастар ресурстық орталықтары, аймақ жіне аудан деңгейінде салыстыруға мүмкіндік беретін жастардың қажетіліктері мен сұраныстары бойынша, білім беру бағдарламасы, жастар жобалары, білкелкі бұқаралық немесе топтық іс-шаралар бойынша сандық индикаторлар арқылы тиімді бағалана алады.

Аталған жұмыстарды іске асыру үшін мынадай мониторинг әдістері іске асырылады:

Құжаттарды зерделеу яғни (Жастар ресурстық орталықтарының бағдарламалары, жұмыс жоспары, іс-шарадағы әр жобаның құжаттары, қатысу журналы және т.б)

Бақылау

Тақырыптық немесе жартылай құрылымдалған сұхбаттар

Фокус-топтарда бағалау

Жергілікті қоғамдастық мүшелермен, әкімдік, маслихат мұшелерімен кездесулер өткізіп, сұхбаттасу

Сауалнамалар яғни сұрақтарды тақырыпқа сай жүйелі жүргізу болып табылады.

Осы орайда жаөзін-өзі бағалауға қатысушы жастар ресурстық орталықтары өз құзыреттіліктерін арттыру мақсатында жастардың қажеттіліктері мен үміттерін анықтап, оны қамти алуы тиіс. Әрі жастарға кең түрде толығырақ ақпарат беру мен кеңес берілу маңызды. Және төмендегі мәселелер де кіреді:

Жастарды дамыту үшін білім беру бағдарламаларын әзірлеу, іске асыру, және бағалау;

Жобаларды әзірлеу, іске асыру мен бағалау;

Жастар жұмысының сапасын арттыруға жәрдемдесу;

Жоғарыда көрсетілген ақпараттың барлығы да болашақта жастар ресурстық орталықтарының өзін-өзі бағалауына септігін тигізері анық. Өзін-өзі бағалау бойынша сарапшылардың іріктеуінен өтпеген жағдайда да келесі  кезекте бағдарламаға қатысу үшін өздеріне толық тәжірибе жинақтау арқылы жұмыстарын жүйелі түрде жетілдіре алуына септігін тигізері анық. Әрі осындай бағдарламалар арқылы аладғы уақытта жастардың антасы артып, бәсекеге қабілетті жастар ресурстық орталықтары қалыптасып шығарына сеніміз мол.

Қазақстанда жас­тар жал­пы халықтың 30 пай­ы­зын құрайды. Жас­тар са­я­са­ты ту­ра­лы заң бой­ын­ша жас­тар- 14-29 жас аралығын қамтиды. Жас­тар са­я­са­ты­на берілген анықтама -мем­ле­кет жүзеге асы­ра­тын және жас­тар­ды қолдауға бағытталған әлеуметтiк-экономикалық, са­я­си, ұйымдастырушылық және құқықтық ша­ра­лар жүйесi қызметінің ая­сы.

Жал­пы алғанда, Қазақстан Республикасының жас­тар са­я­са­ты әлеуметтік саясаттың аса жас бағыты бо­лып отыр. Мәселен, «Қазақстан Респубикасының Жас­тар са­я­са­ты ту­ра­лы кон­цеп­ци­я­сы» 1999 жы­лы 28 та­мыз­да қабылданған, оның мағынасын кең түрде аша­тын, тұжырымдамалық- әдістік негізге сүйенетін 2004 жы­лы 7 шілдедегі «Жас­тар са­я­са­ты ту­ра­лы заң» бар. Алай­да, оның бап­та­ры не себепті толық орын­дал­май­ды ? Оның толық орын­дал­мауы эффективті норамативті-құқықтық ба­за­сы жеткілкіті қамтасмасыз етілмегендіктен бе, қаржылық жетіспеушіліктен бе, қадағалаудың аздығынан ба секілді түрлі қырлары бар.
Ел­ба­сы ай­ту­ын­ша, төрт базалық эле­мент – кәсіби жақсы білім, жақсы төленетін тұрақты жұмыс, от­ба­сы құруға арналған жек үйі, са­ла­у­ат­ты өмір сал­тын жүргізуге арналған мүмкіндіктің бо­луы жас­тар мәселесін шешудің қадамдарының бірі. Қазақстан жас­тар саясатының жеткілікті дәрежеде да­мы­мау себептері не­де екенін анықтау бұл мәселенің ба­ры­сын қарастыруға мүмкіндік береді:

Қаржыландыру— кез-кел­ген маңызды ша­ру­а­да қаржыландыру мәні аса жоғары. Алай­да ондағы мәселе, қалай тиімді және жеткілікті түрде қаржыландыруға бо­ла­ды. Гол­лан­ди­яда, Ис­па­ни­яда төменнен жоғарыға қарай, яғни жергілікті аймақтар өзіне қажетті ре­сур­стар­ды үкіметке жібереді, он­да талқыланып реттеуші шешім шығарылады.Фран­ци­яда аймақтар мен үкімет арасындағы ынтымақтасық және бай­ла­ныс негізінде реттеледі. Қазақстанға қаржыландыру кезінде аймақтардың мұқтажыдықтарын ба­рын­ша кең ес­ке­ру ке­рек.

Құрылым –әлем мемлекеттерінде жас­тар ісімен ай­на­лыс­та­ын тікелей құрылым бар. Қазақстанда Білім және ғылым министірлігі жас­тар са­я­са­ты департаменті, ҚР Президенті жанындағы Жас­тар кеңесі, Мәдениет министірлігі жанындағы комитеті секілді құрылымдар ай­на­лы­са­ды. Жас­тар са­я­са­ты жұмысын бір жүйеге келтіру арқылы біріктіру ке­рек. Бұл Қазақстанда Жас­тар са­я­са­ты жөніндегі агенттік құру арқылы бо­луы мүмкін. Жа­по­ния, Син­га­пур, Ма­ла­зия елдерінде жас­тар са­я­са­ты­мен құрылымдық-жүйелік түрде жұмыс істеу нәтижесінде туған.

Жас­тар ұйымдарының ор­ны. Жас­тар саясатындағы ба­с­ты орын­ды алушылардың бірі бо­ла оты­рып, жас­тар та­ра­пы­нан көтерілген мәселе лердің қыр-сы­рын білетін тікелей со­лар. Әлемдік тәжірбиеде олардың жас­тар са­я­са­тын орын­да­у­шы аса маңызды субъекті ор­нын ала­ды. Қазақстанда жас­тар ұйымдарыны тар­пы­нан мәселелер көтеріледі. Оларға тиісті құқықтар беріп тең ретінде қарстыру, пікірімен са­ан­су, жұмыстары көлеңкеде қалып кой­мауы бол­са бұл олар еңбегінің жемісі бо­лар еді.

Кешенді тәсіл – әлеуметтік, экономикалық, мәдени, са­я­си,құндылықтар мәселесін біртұтас жүйе ретінде қарастыру маңызды. Осын­дай тәсіл арқылы әрбір же­ке секторға көңіл бөлу негізінде ба­сым бо­лу міндет.
Билік құрылымдары жас­тар мәселесін оларға тең түрде қарау арқылы және олар­ды заң жо­ба­ла­рын тең түрде қатыстыру арқылы ше­ше ала­ды. Жас­тар –мем­ле­кет дамуының са­па­лы кепілі болғандықтан, олардың жай­ын бүгін қам же­ме­сек, еретең кеш бо­ла­ды. Еш­тен кеш жақсы демекші, жас­тар са­я­са­тын күн тәртібіне қойсақ, оған жас­тар­ды тең мүше ретінде қарастырсақ, бұл жұмысқа өз септігін тигізер. Жас­тар қоғам қараым-қатынасындағы келелі фак­тор.

Тұтастай әлемдік тәжірбиеде жас­тар са­я­са­тын жүзеге асы­ру­да екі мо­дель ба­сым еуропалық- он­да жас­тар са­я­са­ты са­ла­сын­да мем­ле­кет ба­сым, ан­гло-саксондық-жас­тар ұйымадары жұмыстарына мемлекеттің жүйелі түрде қатыспай оларға толықтай еркіндік бе­ру негізінде жасалған. Қазақстанға қай моделді таңдау ке­рек? Ең тиімдісі Жа­по­ния секілді екеуінде ұштастыра білу қажет. Еуропалық мемлекеттерінің ба­сым көпшілігінде (Гер­ма­ния, Ав­стрия, Ир­лан­дия, Ұлыбритания т.б) қаржыландыру аймақтық қажетіліктер бой­ын­ша орын­да­ла­ды. Оны Қазақстанда қолдану бой­ын­ша жас­тар әркелкі, мы­са­лы Ал­ма­ты, Ас­та­на секілді ірі қалаларда жас­тар көп шоғырланған оларға соған бай­ла­ны­с­ты қаржыландыру да ба­сым бо­лу ке­рек, ұйымдасыру сияқты әкімшіліктегі жас­тар са­я­са­ты ма­ман­да­ры да деңгейге сай бо­лу қажет.

R-ақпарат