ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Шәпкеновтің айтуынша, азаматтардың лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету еліміздің тәуелсіздігінің 30 жылдық мерейтойы қарсаңында ерекше маңызды. Бүгінгі күннің маңызды міндеті — Әлеуметтік кодексті әзірлеу. Жаңа кодекс әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қол жетімді, түсінікті, заманауи білім базасына айналуы тиіс. Министрлік азаматтардың зейнетақы жинақтарын мақсатты түрде алу мәселелерін шешу үшін барлық нормативтік құқықтық актілерді қабылдады. Бұл қоғам тарапынан оң қабылданған маңызды қадам. ЕХӘҚМ зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғырту бойынша жұмыс жүргізуде Мемлекет барлық әлеуметтік міндеттемелерін әлемдегі экономикалық жағдайға қарамастан өзгеріссіз орындап келеді. Зейнетақылар мен жәрдемақылар уақытында төленеді. Жыл сайын тұтынушылық қабілетті сақтау үшін олардың мөлшері инфляция деңгейін ескере отырып арттырылады. «2020 жылы халықты қосымша қолдау үшін зейнетақылар мен мемлекеттік жәрдемақылар екі рет индекстелді. Бұл арттыру 4 млн адамды қамтыды. 2021 жылдан бастап 2,2 млн-нан астам зейнеткердің жиынтық зейнетақысы 7%-ға арттырылып, базалық зейнетақы мен жәрдемақылардың өсімі 5%-ды құрады», — деді Серік Шәпкенов. Еңбек министрі сондай-ақ, 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан мүгедектігі, асыраушысынан айырылуы және жұмысынан айырылу жағдайлары бойынша 131,7 мыңнан астам адамға төлем орта есеппен 50%-ға көбейтілгенін айтты. 2020 жылдың қорытындысында бес әлеуметтік тәуекел бойынша 947,2 мың әлеуметтік төлем алушыға МӘСҚ-тан 257,3 млрд теңге төленді. «Бүгінгі таңда зейнетақымен қамсыздандыру жүйесіндегі ең өзекті мәселе – жинақтау жүйесін дамыту болып тұр. Жинақтаушы жүйе енгізілген 22 жыл ішінде жинақталған қаражаттың жалпы сомасы 12,9 трлн теңгені құрады. 162 мыңға жуық адам зейнетақы жинақтарын алды, оның орташа мөлшері айына 28 мың теңгені құрайды. Оң үрдістерге қарамастан, зейнетақы жарналарын төлеудің тұрақсыздығы мәселесі өзекті күйінде қалып отыр», — деді Серік Шәпкенов. Ол қазіргі кезде Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 2014 жылы бекітілген Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін 2030 жылға дейін одан әрі жаңғырту тұжырымдамасына өзгерістер енгізу үстінде екенін атап өтті. «Мәселе зейнетақы жүйесін өзгерту жайында емес! Оны ең төменгі кепілдіктер жүйесін жетілдіру және 2023 жылдан бастап жұмыс берушілерден міндетті зейнетақы жарналарын енгізу бөлігінде одан әрі жетілдіру көзделуде», — деп түсіндірді министр. Қазақстандықтардың еңбек құқықтарын қорғау шаралары Министр өз сөзінде лайықты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету және еңбек құқықтарын қорғау мақсатында Қазақстан кәсіпорындарында еңбек заңнамасының сақталуына тұрақты мониторинг және бақылау жүргізіліп отыратынын хабарлады. «2020 жылы тексеру нәтижелері бойынша 4,4 мың жұмыс беруші 7 мыңнан астам заң бұзушылықты жойды. 31 мыңнан астам жұмыскердің құқықтары қорғалды, оларға жалақы бойынша 4,2 млрд теңгеден астам берешек төленді. Сонымен қатар, жалақы бойынша берешек мәселесі әлі де сақталуда. Ағымдағы жылғы 31 қаңтардағы жағдай бойынша 70 кәсіпорында қарыз 837 млн теңгені құрады. Банкрот болған немесе оңалтылу үстіндегі кәсіпорындардың берешегі ерекше алаңдаушылық туғызады, оның үлесі жалпы соманың 78%-ын құрады», — деп хабарлады Серік Шәпкенов. Министр сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету шеңберінде 2,7 мыңнан астам кәсіпорын халықаралық стандарттарды енгізгенін, 3 мыңнан астам өндірістік объект аттестатталғанын хабарлады. Ішкі бақылауды 15 мыңнан астам өндірістік кеңестер жүзеге асырады. 2019 жылғы 17 маусымда Женевада Еңбек министрлігі Халықаралық әлеуметтік қамсыздандыру қауымдастығымен «Vision Zero» нөлдік жарақаттану тұжырымдамасын ілгерілету туралы меморандумға қол қойды. Республиканың 216 кәсіпорны осы тұжырымдамаға қосылды. 2020 жылы өндірістегі жазатайым оқиғалардан зардап шеккендердің саны 1 503 адамға өскен, ал 2019 жылғы 1 430 жағдай болған. Әкімдіктермен және әлеуметтік әріптестермен бірлесіп, әлеуметтік әріптестік жүйесін күшейтуге бағытталған кешенді шаралар іске асырылуда. 2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша ірі және орта кәсіпорындардың 97,1%-ы және шағын кәсіпорындардың 46,8%-ы ұжымдық шарттармен қамтылған. Қызметкерлердің қысқаруына жол бермеу мақсатында әкімдіктер мен өңірлердің кәсіпорындары арасында өзара ынтымақтастық туралы 131 мың меморандум жасалды. «Бұл жұмысты жандандыру қажет, облыс әкімдерінің орынбасарларынан еңбек қатынастарын реттеу (еңбекті қорғау, жалақы бойынша берешекті бақылау) мәселелерін бақылауға алуды сұраймын. Еңбек жанжалдарының алдын алу және оларды шешу жөніндегі кешенді жоспарды және 2019-2023 жылдарға арналған өндірістік жарақаттану мен еңбек жағдайлары зиянды жұмыс орындарын азайту жөніндегі Жол картасын іске асыруды қамтамасыз ету қажет», — деді Серік Шәпкенов. Еңбек министрлігінің басшысы ҚР Үкіметінің және кәсіподақтар мен жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктері арасындағы жаңа Бас келісімді келісу аяқталып жатқанын, оны қабылдау еңбек қатынастарының теңгерімді дамуын қамтамасыз етуі тиіс екенін айтты. 2030 жылға дейінгі еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі тұжырымдаманы әзірлеу шеңберінде өндірістік жарақаттану көрсеткіштерін төмендетуге және зиянды еңбек жағдайлары бар жұмыс орындарын қысқартуға ықпал ететін еңбекті қорғауды басқарудың тәуекелге бағдарланған ұлттық жүйесін құру жөніндегі міндет шешілетін болады. Қазақстанда көші-қон саясатының жаңа тұжырымдамасы әзірленеді Этникалық көші-қонды ынталандыру шеңберінде 2020 жылы республикаға 7 мыңнан астам отбасы немесе 13 мың этникалық қазақ келген, оның ішінде 396 қандас отбасы қабылдау өңірлерінде (ШҚО, СҚО, Ақмола, Павлодар, Қостанай облыстары) қоныстанған. Ел экономикасын білікті шетелдік мамандармен қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдануда. 2020 жылы бөлінген квота шеңберінде жергілікті атқарушы органдар шетелдік жұмыс күшін тартуға 17,3 мың рұқсат берді. Қазақстандық қызметкерлердің мүдделерін ескере отырып, ағымдағы жылға квота республикадағы жұмыс күшінің санына қатысты 0,31% құрады. Қолданыстағы көші-қон жүйесін жетілдіру мақсатында өткен жылы заңнамаға елге келетін қоныс аударушылар мен этникалық репатрианттарға қолайлы жағдайлар жасауды; шетелдік жұмыс күшін тартатын жұмыс берушілердің шетелдік білікті қызметкерлерді қазақстандық кадрлармен алмастыру жөніндегі міндеттемелерін көздейтін түзетулер енгізілді. «Көші-қон қатынастарын одан әрі дамыту шеңберінде 2021 жылы үш негізгі міндет айқындалды. Біріншісі – Қазақстан Республикасы Көші-қон саясатының 2022-2026 жылдарға арналған жаңа тұжырымдамасын қабылдау. Екіншісі – қазақстандық қызметкерлерді шетелде жұмысқа орналастыру және құқықтық қорғау бөлігінде тиісті жүйені енгізу. Үшіншісі – кадрлардағы қазақстандық қамтуды қамтамасыз етуді кемінде 97% деңгейінде сақтау», — деді еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Шәпкенов. Қазақстанда балалы отбасыларды әлеуметтік қолдау үшін қаржыландыру ұлғайтылды. 2021 жылы Қазақстанда балалы отбасыларды әлеуметтік қолдауға арналған қаржыландыру көлемі өткен жылмен салыстырғанда 120 млрд теңгеден астамға өсті. «Елімізде жыл сайын 400 мыңнан астам бала дүниеге келеді. Ана мен баланы қолдау үшін республикалық бюджеттен және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан бірқатар әлеуметтік төлемдер көзделген. 2020 жылы шамамен 1,9 млн адам балалы отбасыларды қолдауға бағытталған сомасы 635,3 млрд теңгеге 8 түрлі жәрдемақы мен төлемақы алды, бұл 2019 жылғы төлемдер сомасынан 71%-ға жоғары (372 млрд теңге). 2021 жылға осы мақсатқа 755,4 млрд теңге, оның ішінде бюджеттен 501,7 млрд теңге және МӘСҚ-тан 253,7 млрд теңге көзделген», — деді Серік Шәпкенов. Сонымен қатар, министр елдің барлық өңірінде жұмыспен қамту, оқыту және басқа да мәселелер бойынша көмек көрсету үшін отбасын қолдауға арналған 31орталық ашылғанын жеткізді.
Естеріңізге сала кетейік, республикалық бюджеттен мынадай жәрдемақылар төленеді: бала туғанда берілетін бірреттік жәрдемақы; бала 1 жасқа толғанға дейін оның күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы; «Алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларымен марапатталған немесе бұрын «Батыр ана» атағын алған, I және II дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен марапатталған көпбалалы аналарға ай сайынғы жәрдемақы; көпбалалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақы; мүгедектігі бар баланы тәрбиелеп отырған адамдарға ай сайынғы жәрдемақы; 18 жастан асқан бірінші топтағы мүгедектігі бар адамға күтім көрсету бойынша ай сайынғы жәрдемақы. Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушы болып табылатын жұмыс істейтін әйелдер үшін МӘСҚ-тан: жүктілік және босану үшін біржолғы және бала 1 жасқа толғанға дейін оның күтімі бойынша ай сайынғы төлем төленеді. Бұдан басқа, жұмыс істейтін әйелдерге 1 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша демалыс кезеңінде міндетті зейнетақы жарнасы субсидияланады. ҚР ЕХӘҚМ әлеуметтік-еңбек саласындағы қызметтердің 91%-ын цифрландырды Серік Шәпкенов өз сөзінде 2020 жылдың соңына қарай еңбек министрлігі әлеуметтік-еңбек саласын цифрландыру бойынша елеулі нәтижеге қол жеткізгенін атап өтті. «Біз қызметтерді 91%-ға цифрландырдық, 44 қызметтің 40-ы электрондық, оның 18-і проактивті түрде ұсынылады. 2020 жылдың қорытындысы бойынша 12,4 млн қызмет көрсетілді, оның 7,8 млн-ы электрондық қызметке жатады. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес 2021 жылы зейнетақы мен жәрдемақы тағайындау процестері цифрландырылатын болады», — деді министр. Сондай-ақ, ол ЕХӘҚМ әлеуметтік қызметтер порталын дамытуды жалғастыратынын атап өтті. Осылайша көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруға және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға мүмкіндік туады. Порталда техникалық құралдар мен оңалту қызметтерінің тізімі біртіндеп кеңейіп келеді, тауарлар мен арнайы әлеуметтік қызметтерді жеткізушілер саны өсуде, 2023 жылдан бастап инватакси қызметі ресурсқа көшеді. «Сонымен қатар, біз Цифрлық отбасы картасын құрумен айналысудамыз. Жоба өмірлік қиын жағдайдағы отбасыларды автоматты түрде анықтауға бағытталған және бұл азаматтарға әртүрлі мемлекеттік органдардың құзыретіне кіретін әлеуметтік қолдаудың белсенді кешенді шараларын ұсынуға мүмкіндік береді. Цифрлық әлеуметтік карта отбасының әл-ауқатының деңгейін болжауға қабілетті. Осылайша, жүйе оған енгізілген алгоритмнің арқасында азаматтардың көмекке жүгінуін күтпестен өмір сүру сапасын жақсартуға және азаматтардың әлеуметтік осал санаттарына қатысты алалауды болдырмауға көмектеседі», — деп нақтылады Серік Шәпкенов. Бұдан басқа, еңбек министрлігі электрондық еңбек биржасы порталын жетілдіру бойынша жүйелі жұмыс жүргізуде. Ресурста жұмыспен қамту орталықтарының қызметтерін көрсететін жаңа сервистер іске қосылды. Облыс орталықтарының, облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және елорданың тұрғындары үшін жұмыс іздеушілерді және жұмыссыздарды тіркеу, мемлекет субсидиялайтын жұмыс орындарына жіберу (әлеуметтік жұмыс орындары, қоғамдық жұмыстар, жастар практикасы), ерікті қоныс аударуға көмектесу сияқты қызметтерді қашықтықтан ұсынуға жағдай жасалады. 2020 жылдың қарашасынан бастап, 14,5 мыңнан астам адам қашықтықтан қызмет алу мүмкіндігін пайдаланды. 11,7 мың азамат жұмыссыз мәртебесін алып, 3,4 мың адам мемлекет субсидиялайтын жұмыс орындарына жіберілді. 1,6 мыңнан астам жұмыссыз адам жұмысынан айырылуы бойынша әлеуметтік төлемдер алуға өтініш жіберді, олардың 80%-ын Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры мақұлдады. 2020 жылы портал арқылы 629 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылды, оның 66%-ы тұрақты жұмысқа орналастырылды. «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасына 649 мың адам қатысты 2020 жылы халықты жұмыспен қамтуға бағытталған жедел шаралар кешені уақытылы қабылданды. 649 мың адам «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасының қатысушысы болды. Оның ішінде жұмыссыз жастар қатысушылардың үштен бірінен көбін құрайды (32%) немесе 211 мың адам, 277 мыңы немесе 43 % әйелдер. Барлығы 437 мың адам, оның ішінде 319 мың адам немесе 73% тұрақты жұмыспен қамтылды. 210 мың адам субсидияланған жұмыспен қамтылды. Оқумен (қысқа мерзімді курстар, техникалық-кәсіби білім, «Бастау Бизнес») 70 мыңнан астам адам қамтылды, оның ішінде «Бастау Бизнес» жобасы бойынша кәсіпкерлік негіздеріне 33 мыңнан астам адам оқытылды. Жаңа бизнес-идеяларды жүзеге асыру үшін 12 700 жеңілдетілген микрокредит және 44 900 қайтарымсыз мемлекеттік грант берілді. Соның ішінде 1,4 мың микрокредит көпбалалы және табысы аз отбасыларға берілді. «Микрокредит алушылар қосымша 13,7 мың жұмыс орнын құрды. 5,8 мың адам солтүстік өңірлерге қоныс аударды, оның ішінде жұмыспен қамтудың белсенді шараларымен еңбекке жарамды жастағы 2,5 мың адам (жұмыспен қамтылды, бизнесті дамытуға мүмкіндік алды және тағы басқа) қамтылды», — деді Серік Шәпкенов. ҚР ЕХӘҚМ басшысы 2020 жылы жұмыссыздықтың ушығу қаупін азайту мақсатында дағдарысқа қарсы жаңа бағдарлама – Жұмыспен қамтудың жол картасы қабылданғанын және іске асырылғанын да еске салды. «Жол картасы 6,7 мың инфрақұрылымдық жобаны іске асыру кезінде тағы 239 мың адамды жұмыспен қамтамасыз етті. Дегенмен, жеке өңірлерге қатысты мәселелер бар. Біріншіден, жұмыспен қамтудың Алматы, Батыс Қазақстан, Түркістан облыстары мен Алматы қаласында жоспарланған индикаторына қол жеткізілген жоқ. Екіншіден, Алматы облысында жобалық-сметалық құжаттама ұзақ уақытқа созылғандықтан, 6 мектептің құрылысы басталмаған. Биыл мұндай проблемалар болмайды деп сенемін», — деді Серік Шәпкенов. Бұдан басқа, басқа мемлекеттік бағдарламалар мен жеке бастамаларды іске асыру шеңберінде 559 мың жұмыс орны құрылды, оның 386 мыңы тұрақты. Жалпы, жыл қорытындысында 1,4 миллионнан астам адам жұмыспен қамту шараларымен қамтылды, оның ішінде 783 мың адам тұрақты жұмысқа орналастырылды. 2020 жылғы 4-тоқсандағы жұмыссыздық деңгейі 4,9%-ды құрады. Министр Мемлекет басшысы Үкіметке мемлекеттік бағдарламаларды 2021 жылдың бірінші жартысының соңына дейін ұлттық жобаларға айналдыруды қамтамасыз етуді тапсырғанын атап өтті. Бұл жұмыс «Nur Otan» партиясының сайлауалды тұғырнамасында көзделген бастамаларды ескереді. Оған сәйкес, 2021 жылдан 2025 жылға дейін 1,8 млн жаңа жұмыс орнын құру көзделген. Бұдан басқа, ҚР Президенті жұмыспен қамтудың өңірлік карталарын әзірлеуді тапсырған болатын. «Біздің ойымызша, олар ұлттық жобалар мен аумақтарды дамыту бағдарламалары шеңберінде қарастырылған экономикалық мамандандыруды, келешегі бар салаларды және өңірлердің барлық жобаларын ескеруге тиіс. Біз өңірлік карталардың құрылымы туралы ұсыныстарды Ұлттық экономика министрлігіне жолдадық. Оларды әкімдер мақұлдағаннан кейін Жұмыс орындарын құруды бақылау жөніндегі бірыңғай ақпараттық жүйеде ескеру керек», — деді Серік Шәпкенов. ҚР ЕХӘҚМ басшысы, сонымен бірге, халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің 2021 жылға жоспарланған міндеттері мен индикаторларын ортаға салды. Біріншіден, 700 мыңнан астам адамды жұмыспен қамтудың белсенді шараларымен қамту жоспарланып отыр, оның ішінде: «Бастау Бизнес» жобасы аясында 30 мың адам оқытылады, оның 6 мыңы жастар; Электрондық еңбек биржасы арқылы 5000 жұмыссыз жұмыс берушілердің сұранысы бойынша сұранысқа ие дағдыларға оқытылады. Жастарды жұмыспен қамту бөлігінде: «Бірінші жұмыс орны» жобасымен 1,5 мың адамды қамту; 10 мың мемлекеттік грант беру жоспарлануда. Еңбекке қабілетті жастағы мүгедектігі бар адамдардың жұмыспен қамтылу үлесі 24%-ға дейін ұлғайтылады. Екіншіден, Жұмыспен қамтудың жол картасын іске асыру жалғасады. 2021 жылы 27 мыңнан астам жұмыс орнын құру арқылы 331 жоба жоспарланып отыр, оның ішінде 10 мыңнан астамы жобалар аяқталғаннан кейін тұрақты болып қалады. Үшіншіден, «ЕҢБЕК» нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың ұлттық жобасы мынадай мақсаттарға бағытталады: — басымдық берілген құралдар арқылы халықтың нысаналы топтарын жұмыспен қамтуды қолдау; — жұмыс орнында және онлайн оқыту арқылы экономика талаптарына сәйкес жұмыс күшінің біліктілігін дамыту; — өңірлер экономикасындағы зәкірлік кооперацияны және өндірістік тізбектерді дамытуға микрокредит беру арқылы жеке секторда жұмыс орындарын құруды қолдау. Жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бойынша жоспарланған шараларды іске асыру 4,9%-дан аспайтын деңгейде сақтай отырып, жұмыссыздықтың өсуіне жол бермейді. 2021 жылы АӘК-ке 122 млрд теңгеден астам қаражат қарастырылған. Министр өз сөзінде Мемлекет басшысының атаулылықты, ашықтықты, әділдікті қамтамасыз ету, сондай-ақ еңбекке ынталандыруды арттыру жөніндегі тапсырмасын іске асыру шеңберінде 2020 жылдан бастап АӘК көрсетудің жаңа тәсілдері енгізілгенін еске салды. Әлеуметтік көмек тоқсан сайын тағайындалады, АӘК-ті еңбекке қабілетті алушыларға және учаскелік комиссиялар институтына қойылатын талаптар күшейтілді, аз қамтылған отбасылардан шыққан балаларға кепілдендірілген әлеуметтік пакет ұсынылады. «2020 жылдың қорытындысы бойынша алушылар саны 184 мың отбасынан 936 мың адамды құрады, оның ішінде 600 мың бала (64%), 73,5 мың көпбалалы отбасы», — деп хабарлады Серік Шәпкенов. Әлеуметтік топтаманы ұсыну шеңберінде 2020 жылы мектеп жасына дейінгі 218 мыңнан астам бала азық-түлік жиынтығымен (ай сайын) және гигиеналық құралдармен (тоқсан сайын) қамтамасыз етілді. Оқу кезеңінде 217 мың мектеп жасындағы бала тегін тамақпен және жеңілдікті жол жүрумен қамтамасыз етілді, ал оқу жылы басталар алдында мектеп формасы мен керек-жарақтарын алды. Еңбек министрі сондай-ақ АӘК шеңберінде жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің 43 мыңға жуық шарасы іске асырылғанын хабарлады. Еңбекке қабілетті әлеуметтік көмек алушылар тұрақты және уақытша жұмыс орындарына жіберілді, қайта даярлаудан немесе кәсіпкерлікке оқытудан өтті, сондай-ақ өз ісін ашуға жеңілдікті микрокредиттер мен гранттар алды. Нәтижесінде еңбекке қабілетті АӘК алушылардың 74%-дан астамы немесе 201 мыңға жуығы жұмыс істейді және жұмыспен қамту шараларына тартылған. «АӘК-ті іске асыруға (әлеуметтік топтаманы ұсынуды ескере отырып) 2020 жылы 88,2 млрд теңге жұмсалды. 2021 жылға 122,8 млрд теңге, оның ішінде 96,3 млрд теңге республикалық бюджеттен және 26,5 млрд теңге жергілікті бюджеттен қарастырылған», — деді министр. Сонымен қатар, Серік Шапкенов өткен жылы тек Қарағанды және Ақтөбе облыстары ғана АӘК төлеуге жергілікті бюджеттерден кемінде 15% мөлшерінде бірлесіп қаржыландыруды қамтамасыз еткенін атап өтті. «2021 жылы Есеп комитетінің ұсынымы бойынша қоса қаржыландыру үлесі кемінде 20%-ды құрауға тиіс. Осыған байланысты әкімдердің орынбасарларынан АӘК төлемдерін бірлесіп қаржыландыруды қамтамасыз ету қажеттігіне ерекше назар аударуды сұраймын», — деп атап өтті ол. Сондай-ақ, министр биыл Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында қойылған міндеттерді орындау үшін «Әлеуметтік әмиянды» пилоттық түрде енгізу жоспарланғанын хабарлады. Әлеуметтік көмек алушылар әлеуметтік маңызы бар тауарларды немесе қызметтерді сатып алып қана қоймай, алынған қаражатты қолма-қол ақшаға айналдыра алады. «Пандемия кезеңі әлеуметтік өзара іс-қимылдың қалыптасқан моделін өзгерту қажеттігін көрсетті. Өткен жылы Жұмыспен қамту орталықтарының мамандары мен халықтың тікелей байланысын болдырмау үшін біз электрондық үкімет порталы арқылы АӘК алуға өтініш беруді енгіздік. Биылғы жылы осы тетікті бекітіп, өтініштерді беруді eGov-қа толығымен көшіруді жоспарлап отырмыз. Сондай-ақ, 2020 жылғы 1 қазаннан бастап біз барлық өңірлерде Әлеуметтік қызметтер порталы арқылы әлеуметтік топтама ұсыну бойынша пилотты іске қостық. Ағымдағы жылы АӘК туралы Заңға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін Әлеуметтік қызметтер порталы арқылы мемлекеттік жәрдемақыны қамтамасыз етуге көшу жоспарлануда», — деп түйіндеді Серік Шәпкенов. Қазақстанда мүгедектігі бар адамдарға көмек көрсету үшін арнайы орталықтар ашылады. 2021 жылы Қазақстанның 15 өңірінде мүгедектігі бар адамдарға түрлі көмек көрсету үшін «Ten Qogam» орталықтары ашылады. Министр өз сөзінде Қазақстанда 695 мыңнан астам мүгедектігі бар адам тұратынын атап өтті, оның ішінде 419,8 мыңы еңбекке қабілетті жаста (60%), 180,6 мыңы зейнеткерлік жаста (26%), 94,7 мыңы — 18 жасқа дейінгі бала (14%). 2020 жылы мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғауға мемлекеттік бюджеттен 448 млрд теңге бөлінді, бұл 2019 жылмен салыстырғанда 10,4%-ға артық.
Мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі жұмыс тіршілік әрекетінің барлық бағыттарын қамтитын Ұлттық жоспар шеңберінде жүргізіледі. Құжат 7 бағыт бойынша 64 іс-шараны қамтиды: мүгедектіктің профилактикасы және оның алдын алу, білімге қолжетімділік, кедергісіз орта, экономикалық жұмыспен қамту, тиімді оңалту, әлеуметтік қызметтер және қоғамдық сананы жаңғырту. «2020 жылдың қорытындысы бойынша 343,4 мыңнан астам мүгедектігі бар адам немесе мұқтаждардың 81%-ы қажетті техникалық құралдармен (бұдан әрі – ОТҚ) және оңалту қызметтерімен қамтамасыз етілді. Бұл орындалуы мүгедектігі бар адамдардың қоғамға кірігу дәрежесіне байланысты болатын өте маңызды индикатор. ОТҚ қамтамасыз етуді жақсарту үшін өткен жылы Әлеуметтік қызметтер порталы іске қосылды (aleumet.egov.kz), ол арқылы азаматтар өз бетінше, мемлекеттік сатып алуларсыз оңалтудың қажетті құралдары мен қызметтерін таңдап, сатып ала алады», — деді Серік Шапкенов. 2020 жылы порталда жеке іріктеуді талап етпейтін ОТҚ-ның 55 түрінің 24-ін сатып алу мүмкіндігі іске асырылды. 28,8 мың оңалтудың техникалық құралы берілді. 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап ОТҚ-ның 55 түрі қолжетімді болды (түрлерін ескергенде — 67). Сондай-ақ Портал арқылы жеке көмекшінің, ымдау тілі маманының қызметтеріне және санаторлық-курорттық емделуге тапсырыс беруге болады. Экономикалық белсенділік үшін мүмкіндіктер жасау мақсатында 2020 жылы мүгедектігі бар адамдарға арналған кәсіптер атласы әзірленді. Бұл анықтамалық мүгедек адамдарды жұмысқа орналастыру кезінде, оның ішінде электрондық еңбек биржасы порталында жұмыс іздеуді жетілдіру үшін пайдаланылатын болады (enbek.kz). Ұсынылатын мамандықтар ҚР Ұлттық кәсіптер сыныптауышына негізделген. 12 мыңнан астам кәсіп зерделенді, нәтижесінде мүгедектіктің 1-тобы үшін 2,5 мыңға жуық кәсіп ұсынылды, 2 және 3-топтар үшін жеке-жеке 7 мыңға жуық кәсіп ұсынылды. Мүгедектігі бар адамдардың өмір сүру сапасын қамтамасыз ету мақсатында 2021 жылы Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға Факультативтік хаттаманы ратификациялау туралы заң жобасы әзірленетін болады. «Ақмола, Ақтөбе және Қарағанды облыстарында мүгедектігі бар балаларға арналған жаңа оңалту орталықтарын ашу көзделген. 15 өңірде «Ten Qogam» орталықтары ашылады. Нұр-Сұлтан мен Алматыда мұндай орталықтар қазірдің өзінде табысты жұмыс істеуде, оларда мүгедектігі бар адамдарға психологиялық және құқықтық көмек, жұмысқа орналасуға жәрдем көрсетіледі. Орталықтарды ашу «Nur Otan» партиясының жаңа бағдарламасын іске асыру жөніндегі жол картасында көзделген. Әкімдіктер аталған шаралардың орындалуын қамтамасыз етуі қажет», — деді Еңбекмині басшысы. Серік Шәпкенов сондай-ақ қолжетімді ортаны қамтамасыз ету бөлігінде жыл сайын 4 мыңнан астам объектіні бейімдеу бойынша міндет қойылғанын хабарлады. Ағымдағы жылы бейімделген, стандарттарға сәйкес келетін объектілердің үлесі 20%-ды құрауға, ал 2025 жылы 100%-ға жетуге тиіс. «2020 жылы Ұлттық жоспар аясында Министрлік мүгедектігі бар адамдардың құқықтары мен әлеуметтік қолдау алуын қамтамасыз етуге бағытталған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын әзірледі. Қазіргі уақытта заң жобасы Парламент Мәжілісінің қарауында жатыр», — деп түйіндеді министр. ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Ералы Тоғжанов отырысты қорытындылай келе, жалпы 2020 жыл оңай болмағанын атап өтті. Әлемді дүр сілкіндірген пандемия экономиканың барлық салаларына әсер етті. Мемлекет басшысы төтенше жағдай мен карантин кезеңінде халықты әлеуметтік қолдау шараларын қамтамасыз ету жөнінде нақты тапсырмалар берді. «Бүгінде бұл тапсырмалар дер кезінде және толықтай орындалды. Мемлекет тарапынан барлық әлеуметтік міндеттемелер толық көлемде орындалды.883 мың бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысы 25%-тен 50%-ға дейін көтерілді. Жұмыспен қамту шараларына 1,4 млн адам тартылды, оның ішінде 730 мың адам тұрақты жұмысқа орналасты», — деді Е. Тоғжанов.
Қабылдаған шаралар дағдарыс жағдайында халықтың табысын қолдауға және жұмыссыздықты 5% деңгейінде ұстап тұруға мүмкіндік берді. Жалпы министрлік ауқымды міндеттерді атқарды. Атап айтқанда: Біріншіден, табысынан уақытша айырылған азаматтарды қолдау шаралары 3 күннің ішінде әзірленді. Екіншіден, атаулы әлеуметттік көмек көрсетудің жаңа механизмі жасалды. Үшіншіден, аз уақыттың ішінде дағдарысқа қарсы шара Жұмыспен қамту жол картасы қабылданып, іске қосылды. Әлеуметтік қорғау саласына тоқталсақ, біріншіден, Әлеуметтік Кодекс тұжырымдамасын әзірлеу кезінде әлеуметтік саланың барлық басымдықтары тиянақты түрде белгіленуі қажет. 17 заң мен 100-ден аса заңнамалық актілерді біріктіретін Әлеуметтік кодекс, азаматтардың әлеуметтік саладағы құқықтарының бірыңғай стандарты болуы тиіс. Бүгінгі таңда, министрлікке Әлеуметтік кодекс тұжырымдамасына қатысты 520 ұсыныс келіп түсті. Бұл ұсыныстарды жұмыс топтарында жан-жақты талқылау қажет. Құжатта халықтың мемлекет жүргізіп отырған әлеуметтік саясатқа қолдауын арттыруға бағытталған нақты шаралар көзделуі керек, оның ішінде зейнетақы жүйесі, мүгедектігі бар адамдарды, ана мен баланы қорғау, аз қамтылған топтарды қолдау толықтай қамтылуы қажет. Екіншіден, биыл Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін жетілдіру жөніндегі Ұлттық жоспар қабылдану керек. Ұлттық жоспар аясында өтінім беруден проактивті форматқа толық көшу, әлеуметтік қызметтерді жан басына қаржыландыру жүйесін енгізу сияқты бірқатар жаңа бастамаларды қарастыру қажет. Бұл шараларды іске асыру әлеуметтік қызмет көрсету сапасын көтеріп, осы саладағы мемлекеттік емес сектордың үлесін қазіргі күнгі көрсеткіш 19%-дан 70%-ға дейін жеткізуі тиіс. Үшіншіден, былтыр мүгедектігі бар адамдарға қызмет көрсетуді жетілдіруге бағытталған Әлеуметтік қызмет порталы іске қосылды. Оның аясында ұсынылатын тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің барлығы — 55 тауар түрі мен 3 қызмет қамтыған қамтылған. Алғаш рет мүгедектігі бар адамдарға тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің түрлерін өздері таңдап алуына мүмкіндік жасалды. Қазірдің өзінде портал арқылы 28 мың техникалық оңалту құралдары берілді. «Соған қарамастан портал жұмысына қатысты ескертулер бар. Шалғай ауылдарда тұратын азаматтар интернеттің жоқтығынан тиісті тапсырыстарды Жұмыспен қамту орталықтары арқылы рәсімдеп отыр. Әкімдіктерге мүгедектігі бар адамдарды интернет желісімен қамтамасыз ету мәселесін шешуді тапсырамын. Сонымен қатар кейбір қызмет түрлері портал арқылы рәсімдеуде бірқатар мәселелер бар, мәселен протез дайындау, есту аппараттары тағы басқа. Министрлікке тез арада Порталдың жұмысына талдау жасап, оны қолданушылар үшін барынша қолайлы ету шараларын қабылдауды тапсырамын», — деді Премьер-Министрдің орынбасары Е. Тоғжанов. Мүгедектігі бар адамдар — рухы мықты, өмірдің қиындықтарына төтеп бере алатын, қоғамның белсенді мүшелері. Олардың арасында қоршаған ортасына қамқорлық жасайтындар аз емес. Мәселен, 1-топтағы мүгедектігі бар, Қалтаева Ляззат Молдабекқызы, өзімен тағдырлас әйелдерге қолдау жасап жүр. Ол басқаратын «Шырақ» ассоциациясында» 19 мүгедектігі бар адамдар жұмыспен қамтылған. Түркістан қаласының тұрғыны, 1-топтағы мүгедектігі бар, Баялышбаев Елдос Қайыркенұлы арнайы тренажерларда емдік дене шынықтыру арқылы оңалту жобасын жүзеге асырып, 14 адамды жұмыспен қамтып отыр. «Бұл жоба аясында былтырдың өзінде 100-ден аса мүгедектігі бар адамдар сауықтырудан өткен. Қоғамға үлгі болатын осындай азаматтардың еңбегін ерекше бағалап, алғысымызды білдіреміз», — деді Е. Тоғжанов. Төртіншіден, бүгінде республика бойынша 25 мыңнан аса объекті мүгедектігі бар адамдарға қолжетімді ортаға бейімделген. Бұл барлық әлеуметтік және транспорттық объектілердің 73%-ы. Былтыр жүргізілген 970 тексеру нәтижесі бойынша 3 мыңнан аса объектінің тиісті талаптарға сай келмейтіні анықталған. Оның ішінде Қостанай облысында – 576, Солтүстік Қазақстан облысында 380, Шығыс Қазақстан облысында 268 объектіде талаптардың бұзылу фактілері тіркелген. Е. Тоғжанов әкім орынбасарларын қолжетімді орта талаптарына сәйкес келмейтін әрбір объекті бойынша жеке жауапкершілік болатынын ескертті. Сонымен қатар “Nur Otan” партиясының сайлауалды бағдарламасында биылдан бастап жыл сайын 4400 объектіні қолжетімді ортаға бейімдеу жоспарланған. Нәтижесінде 2025 жылы барлық объектілер 100% қолжетімді ортаға айналуы тиіс. «Аманат» партиясының сайлауалды бағдарламасында жыл сайын мүгедек балаларға арналған 3 оңалту орталығын құру және 2025 жылға дейін осындай 15 жаңа орталық салу міндеттелген. Бұл шара балаларды оңалту қызметімен қамтуды 2 есеге арттыруға бағытталған. Бұл кезек күттірмейтін мәселе», — деді Е. Тоғжанов. 15 орталықты 2025 жылды күтпей, қысқа мерзімде құруға толық мүмкіндіктер бар. Министрлікке әкімдіктермен бірге Жұмыспен қамту жол картасы және мемлекеттік жеке әріптестік аясында оңалту орталықтарын құру жұмыстарын жеделдету мәселесін пысықтауды және нақты ұсыныстар енгізуді тапсырамын. Вице-премьердің айтуынша, мемлекет тарапынан көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігін арттыру маңызды. Осы мақсатта биылдан бастап «цифрлық жұмыспен қамту орталықтары» іске қосыла бастайды. Оның аясында қызмет көрсетудің барлық бизнес-процестерін автоматтандыра отырып, онлайн форматқа көшіру керек. Жыл соңына дейін бұл көрсеткішті 92%-ға жеткізу қажет. Сонымен қатар зейнетақы мен жәрдемақылар тағайындауды цифрландыруды 2024 жылы 100%-ға жеткізу жоспарланып отыр (қазір 91%). Мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп мәліметтерді цифрландыруды және Ақпараттық жүйелерді интеграциялаудың сапалы орындалуын қамтамасыз ету керек. «Тиісті мәліметтердің Ақпараттық жүйелерде болмауы, азаматтарға жәрдемақылардың дұрыс тағайындалмауына себеп болуы мүмкін. Мұндай қателіктерге жол берілмеуі керек», — деді Е. Тоғжанов. Бұған қоса, Ералы Тоғжанов Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың ұлттық жобасын бекіту қажет екенін атап өтті. Биыл аяқталатын «Еңбек» бағдарламасының орнына қабылданатын бұл құжатты әзірлеу кезінде халықты жұмыспен қамтудың жаңа тетіктерін пысықтау қажет. «Пандемия, заманауи ақпараттық технологиялар еңбек нарығын елеулі түрде өзгертті. Қашықтан жұмыс істеу, икемді жұмыс кестесі, онлайн тапсырыс беру жоғары сұранысқа ие болып отыр. Осы тенденцияларды ескере отырып, еңбек нарығын жаңа жағдайға бейімдеу үшін жұмыспен қамтудың жаңа түрлерін енгізу қажет. Бұл мақсатта қолданыстығы заңнамаға тиісті толықтырулар жобасы әзірленсін», — деді вице-премьер. Жұмыспен қамту жол картасы 2021 жалғасады (27 мың, оның ішінде 10,2 мың тұрақты жұмыс орнын құру жоспарлануда). Өткен жылдың тәжірибесін ескере отырып, Жол картасына тиісті өзгерістер енгізілді. Өңірлерде іске асырылатын негізгі инфрақұрылымдық жобалар анықталып бекітілді. Сондай-ақ Е. Тоғжанов биыл жұмыссыздық деңгейінің 4,9% болуын қамтамасыз ету міндеті тұрғанын атап өтті. «Жалпы жұмыспен қамту шараларының тиімділігін арттыру үшін, жаңадан қабылданатын халықты жұмыспен қамтудың Ұлттық жобасын әзірлеу барысында, жауапты мемлекеттік органдарға жаңа талаптар қойылып, жұмыс істейтін механизмдер қайта қаралуы қажет. Министрлік өңірлік әкімдіктермен бірге қолданыстағы барлық мемлекеттік бағдарламалар аясындағы жұмыспен қамту шараларының тиімділігін қарастыруы керек», — деді ол. Бұған қоса, Е. Тоғжанов жалақы мәселесіне тоқталып өтті. «Министрлікке қызметкерлер мүддесін қорғайтын еңбекақы төлеу жүйесін нығайтуға бағытталған заңнамалық ұсыныстар әзірлеуді тапсырамын. Еңбек қауіпсіздігін сақтау бағытында талаптар күшейтілуі тиіс», — деді ол. 2021 тарихи маңызды жыл — ел Тәуелсіздігінің 30 жылдығы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы, ел мерейтойын атап өтуде «елге пайдасы тиетін нақты істерге, мемлекеттің қарқынды дамуы үшін қажетті жұмысқа» баса мән берілуі керектігін атап көрсетті. Жалпыұлттық іс-шаралар жоспары аясында 150-ге жуық әлеуметтік, қайырымдылық шаралар көзделген. Оның ішінде шалғай ауыл тұрғындарына әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетуге бағытталған 100 мың адамды қамтитын «Көмек керуені» әлеуметтік жобасы, 10-мыңнан аса еңбек ұжымдарын қамтитын «Қайырымды істер марафонын» сияқты жобалар бар.
«Министрлік осы жобалар аясында көрсетілетін көмектің әлеуметтік аз қамтылған топқа тікелей жетуін өз қадағалауына алуы қажет. Жалпы Тәуелсіздіктің 30 жылдығын нақты істермен қарсы алу, азаматтардың тұрмыс сапасын жақсартуға бағытталған реформаларды сапалы іске асыру басты міндет. Бұл міндетті жоғары деңгейде іске асыруға барлық мүмкіндіктер бар, бұл бағытта министрлікке қажетті қолдау көрсететін боламыз»
R ақпарат